Misja werbistów w Chinach zapisała się w historii Zgromadzenia Słowa Bożego jako ta, z którą wiązano największe nadzieje, ale zarazem jako ta naznaczona przeciwnościami i cierpieniem.

Przede wszystkim, była to pierwsza misja Zgromadzenia, którą zainicjowali dwaj misjonarze: Józef Freinademetz (1852–1908) i Jan Baptysta Anzer (1951–1903).

Artykuł autorstwa o. Andrzeja Miotka SVD pochodzi z biuletynu "Chiny Dzisiaj", nr 2(23), rok VII (2012), s. 37-47.

Już w pierwszych statutach Domu Misyjnego w Steylu z 1876 r. zapisano, że celem tej fundacji jest działalność wśród narodów pogańskich, zwłaszcza wśród ludów Dalekiego Wschodu. Pod tym określeniem rozumiano przede wszystkim Chiny¹. Przy wyjeździe pierwszych misjonarzy o. Arnold Janssen pisał: „Jak nasi czytelnicy dobrze wiedzą, Chiny zawsze były uważane za pole działalności Domu Misyjnego”². Kiedy werbiści otworzyli pierwszą misję w Chinach, będących głównym terenem pracy misyjnej Zgromadzenia, kraj ten przechodził burzliwy okres niepokojów społecznych i politycznych. Nie bez powodu misja chińska zyskała sobie miano „pierwszej miłości” Zgromadzenia, jakkolwiek jej losy są wciąż mało znane³.

Niniejszy artykuł daje ogólny zarys rozwoju werbistowskiej misji w Chinach i form pracy od momentu wysłania pierwszych misjonarzy do Chin (1879), aż do ustanowienia Chińskiej Republiki Ludowej w 1949 r. i powolnego upadku misji.

 

1. Przegląd statystyczny 

Dobrze zapowiadająca się misja w Chinach, od samego początku napotykała na liczne przeszkody. Wynikały one nie tylko z trudnej do pokonania bariery kulturowej, ale przede wszystkim z burzliwych przemian politycznychzachodzących w tym kraju. Wojna domowa i inwazja japońska były przyczyną zamętu i niepokojów społecznych, wywołujących prześladowania obcokrajowców, a zwłaszcza misjonarzy ⁴. Kulminacją tych wydarzeń było zwycięstwo komunizmu (1949), który przekreślił niemal wszelkie możliwości kontynuowania pracy misyjnej. W przeciągu sześciu lat (1949–1955) 296 księży i 40 braci misjonarzy werbistów musiało opuścić Chiny, swoją drugą ojczyznę.

Kiedy 15 września 1955 r. o. Harold Rigney (rektor Katolickiego Uniwersytetu Fu Jen) po czterech latach ciężkiego więzienia dotarł do Hongkongu, w Chinach kontynentalnych zostało zaledwie 15 księży i 10 braci⁵. Z 353 misjonarzy werbistów, którzy przebywali w Chinach w 1948 r., tylko jeden pozostał do 1956 r. – o. Peter Hünsberg (od 1950 r. w areszcie domowym)⁶.

W sumie od 1879 do 1956 r. w Chinach pracowało 542 werbistów⁷: 457 księży i 85 braci. Bracia misyjni zasadniczo wyjeżdżali do Chin po okresie formacji w Domu Macierzystym w Steylu. Natomiast większość księży misjonarzy ukończyła formację i studia w Seminarium Misyjnym w St. Gabriel pod Wiedniem (289/58, tj. 289 cały kurs uniwersytecki, a 58 jedynie jego część), inni zaliczyli okres formacji także w drugim największym ośrodku formacyjnym w St. Augustin koło Bonn (133/73) ⁸.

Z powodu ciągłych niepokojów politycznych, misja chińska była poddawana ciężkim próbom. Byli i tacy misjonarze, którzy zrezygnowali z pracy misyjnej⁹. Z 542 misjonarzy zmarło w Chinach 124 (15 na tyfus), w tym 10 zostało zabitych: Richard Henle i Franz Nies (1897), Alfons Gärtner (1938), Josef Bayerle (1941), August Hättich i Bernard Polefka (1942), August Müller (1944), Friedrich Hüttermann (1945), Johann Walburg (1947) i Richard Haas (1949)¹⁰.

Pomimo prześladowań, działalność misyjna przynosiła również owoce. O znaczeniu misji chińskiej świadczy już sam fakt, że 15 werbistów zostało biskupami, jeden – Thomas Tian – kardynałem w 1945 r.¹¹i jeden generałem Zgromadzenia: Johann Schütte w 1958. Wielu doświadczonych misjonarzy z Chin zostało założycielami nowych misji Zgromadzenia: Ebehard Limbrock (Papua-Nowa Gwinea, 1896), Johann Weig (Japonia, 1907), Ludwig Beckert (Filipiny, 1909) i Peter Noyen (Indonezja, 1912/1913).

Na rozwój misji miał niewątpliwie wpływ kraj pochodzenia misjonarzy. W początkowym okresie prawie wszyscy wywodzili się z Niemiec. W okresie od 1879 do 1959 r. Niemcy były krajem pochodzenia dla 409 misjonarzy (75,5%)¹²; dla pozostałych 133 (24,5%): USA (43), Austria (26), Holandia (15), Polska (14)¹³, Czechy (7), Szwajcaria (6), Słowacja (5), Francja (4), Włochy (2), Węgry (2) oraz Rosja, Ukraina, Belgia, Serbia, Bośnia, Rumunia, Anglia, Luksemburg i Słowenia (po 1).

Warto podkreślić, że 53 misjonarzy, którzy pracowali w Chinach pochodziło ze Śląska. W 1892 r., w Nysie (Neiße) o. Arnold Janssen osobiście położył kamień węgielny pod trzeci Dom Misyjny Zgromadzenia z myślą o przygotowaniu misjonarzy dla Togo i Chin. Ośrodek ten miał służyć formacji misjonarzy z terenów Śląska i okolic. Panowało przekonanie, że Ślązacy, podobnie jak Polacy, są uzdolnieni językowo i łatwiej poradzą sobie z trudnym językiem chińskim. Uważano też, że Ślązacy posiadają cechy charakteru, które szczególnie predysponują ich do zadań misyjnych w Państwie Środka¹⁴.

 

2. Chronologia rozwoju przestrzennego misji

2.1. Pierwsze pole pracy: Południowy Shandong 1881

25 stycznia 1881 r. Kongregacja Propaganda Fide zaaprobowała umowę między werbistami i franciszkanami o odstąpieniu Zgromadzeniu południowej części prowincji Shandong. Bp Eligio Cosi (1819–1885) mianował werbistę Jana Baptystę Anzera swoim prowikariuszem. Na wiadomość o otrzymaniu pierwszej misji w ojczyźnie Konfucjusza i Mencjusza, w Domu Macierzystym w Steylu zapanował prawdziwy entuzjazm.

Kiedy 18 stycznia 1882 r. Anzer przybył do pierwszej misji w Poli [Puoli]; znalazł tam zaledwie 158 chrześcijan. Potem dołączył do niego o. Freinademetz. Początkowo misja ograniczała się wyłącznie do terenów wiejskich. 22 grudnia 1885 papież Leon XIII podniósł Prefekturę Południowy Shandong do rangi wikariatu apostolskiego. Miesiąc później, 24 stycznia, Anzer otrzymał sakrę biskupią podczas Kapituły Generalnej w Steylu jako pierwszy wikariusz apostolski Południowego Shandongu (1885–1903). Wikariat Shandong Południowy obejmował trzy okręgi rządowe: Yanzhou [Yenchowfu], Caozhou [Tsaochowfu] (Heze) i Yizhou [Ichowfu] oraz podprefekturę Jining [Tsining].

W sumie był to obszar o wielkości 60 000 km², który liczył 9 mln mieszkańców. 14 listopada 1897 r., po zajęciu Qingdao [Tsingtao] przez Niemców, terytorium misji powiększyło się o 10 000 km2 i 2 mln mieszkańców. Obszar ten wyłączono z Zachodniego Shandongu i przyłączono do Południowego Shandongu¹⁵. Misja ta była stale wspierana personalnie i finansowo przez Steyl. Do roku 1903 wysłano z Domu Macierzystego do Chin 50 księży i 16 braci¹⁶. 

Biskup Anzer działał z wielkim rozmachem, tworząc liczne wspólnoty chrześcijańskie, szkoły dla katechistów i katechumenów, sierocińce i przychodnie medyczne. Anzer uczynił Yanzhou siedzibą wikariatu i wybudował tam katedrę. Do 1900 r. był także prowincjałem. Kiedy jego następcą został o. Freinademetz, prowincja liczyła 43 werbistów. Domem centralnym był Daijiazhuang [Taikiachwang] na obrzeżach Jining. Służył misjonarzom jako miejsce na rekolekcje i naukę języka chińskiego. O. Józef Hesser (1867–1920), a potem o. Theodor Mittler (1887–1956) opracowali gramatykę języka chińskiego; szkoła stopniowo stawała się ośrodkiem znanym wszystkim werbistom w Chinach. 

W chwili śmierci biskupa Anzera w Rzymie (1903), liczba chrześcijan wynosiła 23 tys. (o tyle wzrosła z początkowych 158 osób) i 36 tys. katechumenów, zaś księży było 46 (z początkowych 4); ponadto pracowało tam 11 braci. Następca Anzera, Augustyn Henninghaus (1862–1939), dzięki mądremu i dalekowzrocznemu podejściu duszpasterskiemu oraz wsparciu personalnemu i finansowemu, rozwijał pomyślnie dzieło poprzednika. 

W kolejnych latach (1904–1913) Zgromadzenie Słowa Bożego przeznaczyło do pracy w Chinach 50 księży i 7 braci. W 1905 r. przybyły do Chin także pierwsze siostry Zgromadzenia Misyjnego Służebnic Ducha Świętego, które otworzyły szpital w Yanzhou i założyły szkoły kształcące dziewczęta. Dzięki pomyślnemu rozwojowi, w 1949 r. siostry miały już cztery prowincje. W 1932 r. przybyły do Qingdao także Służebnice Ducha Świętego od Wieczystej Adoracji. Misja ta ucierpiała szczególnie w okresie pierwszej wojny światowej¹⁷. 

 

2.1.1. Yanzhou 1924

3 grudnia 1924 r. Wikariat Południowy Shandong zmienił nazwę na Yanzhou [Yenchowfu]. Liczył wtedy 106 tys. ochrzczonych, 44 tys. katechumenów, 90 księży, 14 braci, 162 siostry. Na jego terenie wybudowano 146 kościołów i kaplic. W latach międzywojennych Yanzhou zostało podzielone na pięć okręgów kościelnych, spośród których cztery pozostały przy werbistach, a jeden oddano miejscowym księżom diecezjalnym. Papież Pius XI przyjął prośbę biskupa Henninghausa o zwolnienie z obowiązków i 19 listopada 1936 r. mianował jako jego następcę Theodora Schu, który otrzymał sakrę biskupią w katedrze w Yanzhou z rąk poprzednika (4 kwietnia 1937)¹⁸.

Biskup Hennighaus zmarł 20 lipca 1939 r. po 53 latach pobytu w Chinach, w tym 32 latach posługi biskupiej. Liczba wiernych Wikariatu Apostolskiego wzrosła z 26 tys. w 1904 do 150 tys. w 1936 r. Henninghaus cieszył się dużym poważaniem wśród biskupów chińskich. Wyrazem tego było powierzenie mu przez I Synod Chiński (1924) opracowania jednolitego katechizmu dla całych Chin. Początki posługi biskupa Schu zbiegły się z wybuchem wojny japońsko-chińskiej, która trwała 8 lat, a następnie rozgorzała wojna domowa (1945–1949) między armią narodową a komunistami. 

Z chwilą przystąpienia do wojny USA (8 grudnia 1941), misjonarze zostali odcięci od Europy i USA, oraz pozbawieni dopływu pomocy materialnej; zamykano szkoły, zwalniano katechistów i nauczycieli. 

 

2.1.2. Qingdao 1925

11 lutego 1925 r. Stolica Apostolska wydzieliła wschodnią część Yanzhou i utworzyła Prefekturę Apostolską Qingdao, która liczyła 27 tys. katolików i była obsługiwana przez 70 misjonarzy (26 kapłanów, 4 braci i 40 sióstr). Pierwszym prefektem został Georg Weig. Po trzech latach (14 maja 1928) Prefektura Qingdao uzyskała status wikariatu apostolskiego. Biskup Weig sprowadził do Qingdao Siostry Szkolne św. Franciszka z Milwaukee (1931) i siostry Służebnice Ducha Świętego od Wieczystej Adoracji (1932). 10 kwietnia 1932 r. biskup poświęcił kamień węgielny pod budowę nowej katedry św. Michała, którą konsekrował 28 października 1934 r.

Ostatecznie w 1936 r. Generalat Zgromadzenia Słowa Bożego podzielił rozległą prowincję Południowy Shandong, liczącą 157 ojców (10 z nich było Chińczykami i 27 braćmi misyjnymi), na prowincję Daijia [Taikia] na zachodzie i prowincję Gaomi [Kaomi] na wschodzie, z siedzibą prowincjalatu w Gaomi. Do prowincji Daijia należały wikariaty Yanzhou, Caozhou i Yanggu [Yangku]; do prowincji Gaomi – wikariat Qingdao, a później wikariat Yizhou.

Prowincja Gaomi zaczęła wydawać czasopismo w języku niemieckim „Kaomi Regions Korrespondenz” (Korespondencja Regii Gaomi), który integrował i formował misjonarzy oraz informował o życiu prowincji¹⁹. Po Georgu Weigu, biskupami Qingdao zostali Tomasz Tian (1941–1946) i August Olbert (od 1946). Liczba katolików w wikariacie wzrosła z 26 tys. w 1925 r. do 37 tys. w 1937 r.²⁰.

 

2.1.3. Yanggu 1933 

Prefektura Apostolska Yanggu została powierzona miejscowemu klerowi²¹. Jej prefektem został miejscowy werbista Tomasz Tian (1934–1941), który uczestniczył w pierwszym na terenie Azji Wschodniej Kongresie Eucharystycznym w Manili (3-7 lutego 1933). Prefektura rozwijała się dość prężnie pomimo trudności politycznych oraz katastrof naturalnych (trzęsienie ziemi, powodzie) i 12 lipca 1939 r. uzyskała status wikariatu apostolskiego²², a Tian został mianowany jego biskupem.

 

2.1.4. Caozhou/Heze 1934

12 listopada 1934 papież podniósł Prefekturę Caozhou do rangi wikariatu, mianując biskupem Franza Hoowaartsa²³, duszpasterza i człowieka czynu. Nowy dystrykt kościelny obejmował Południowy Shandong z 47 tys. katolików. Wikariat od samego początku był nękany naturalnymi katastrofami: powodziami (1935) i trzęsieniem ziemi z tysiącami ofiar. W tym trudnym czasie sprawdziło się diecezjalne Caritas, którego działalność okazała się skutecznym narzędziem rozkrzewiania wiary²⁴.

Bp Franz Hoowaarts otworzył ponadto Niższe Seminarium, zakładał szkoły dla katechistów, szkołę średnią w stolicy biskupiej, powiększył szpital. W latach 1934–1937 liczba chrześcijan Caozhou wzrosła z 47 tys. do 55 600, a w roku 1953 osiągnęła 74 tys.

 

2.1.5. Yizhou/Linyi 1937 

W 1937 r. liczba katolików wzrosła do 37 tys. i 1 lipca 1937 r. wikariat został podzielony, a z jego południowo-zachodniej części utworzono niezależny wikariat Yizhou, na czele którego stanął Karl Weber (1937–1970). Inwazja japońska sprawiła, że mógł przyjąć święcenia dopiero 16 października 1938 r. ²⁵

2 lutego 1942 r. założył on Zgromadzenie Sióstr Bożej Miłości, które w 1951 r. liczyło 45 sióstr i 4 nowicjuszki. Po dojściu do władzy komuniści postawili biskupa i misjonarzy przed sądem ludowym, a po oskarżeniu i skazaniu wydalili z Chin.

  

2.2. Drugie pole pracy: Gansu Zachodnie 1922 

8 marca 1922 r. Pius XI ustanowił Wikariat Apostolski Gansu Zachodnie, który 3 grudnia 1924 przyjął nazwę stolicy prowincji Lanzhou [Lanchow]. Papież powierzył go werbistom. W ten sposób Zgromadzenie Słowa Bożego rozpoczęło pracę w głębi Chin. Wikariat obejmował nie tylko zachodnią część prowincji Gansu, ale również rozległe i słabo zaludnione prowincje Qinghai i Xinjiang²⁶. W sumie był to obszar o powierzchni 2,7 mln km2, czyli osiem razy większy od obszaru dzisiejszych Niemiec, który zamieszkiwało tylko 6 231 katolików²⁷. 2 kwietnia 1922 przybyło tam pierwszych ośmiu werbistów, którym przewodził o. Theodor Buddenbrock.

Po sześciotygodniowej podróży dotarli do tymczasowej rezydencji Liangzhou-Xixiang [Liangchow-Sisiang]. Czterech misjonarzy kontynuowało dalej podróż do Xinjiang, gdzie dotarli po 70 dniach.

Do 1924 r. zostały obsadzone wszystkie stacje. Wielkim błogosławieństwem dla szkół, sierocińców i domów starców było przybycie sióstr Zgromadzenia Misyjnego Służebnic Ducha Świętego (SSpS) i Oblatek Świętej Rodziny.

 

2.2.1. Lanzhou 1924

7 czerwca 1923 o. Buddenbrock został administratorem apostolskim, a 25 listopada 1924 wikariuszem apostolskim Gansu Zachodniego (1924–1959). Sakrę otrzymał z rąk delegata apostolskiego Celso Costantiniego w katedrze Yanzhou. Na dzień 7 czerwca 1925 jego wikariat liczył 6 237 katolików i ponad 7 000 katechumenów. Dzięki odwadze i pełnej poświęcenia pracy rocznie liczba katolików zwiększała się o ok. 1 000.

W 1929 r. bp Buddenbrock z racji trudnych warunków w Liangzhou-Xixiang przeniósł swoją rezydencję do Lanzhou. Obok powstały także centralne domy sióstr SSpS i Oblatek Św. Rodziny. W latach 1927–1933 na tyfus plamisty zmarło 10 misjonarzy. W 1927 r. region nawiedziło trzęsienie ziemi, wskutek którego ucierpiały dziesiątki stacji misyjnych. Potem tereny te zostały dotknięte powodziami i klęską głodu.

Centrum misyjne w Lanzhou zostało rozbudowane; powstał tam nowoczesny szpital, którego prowadzenie powierzono Braciom Miłosierdzia z Trewiru. W 1935 r. niespodziewana eksplozja składu amunicji położonego blisko kościoła zniszczyła prawie wszystkie wybudowane budynki.

8 września 1937 delegat papieski Mario Zanin konsekrował nową katedrę i w porozumieniu z innymi biskupami otworzył seminarium regionalne w Lanzhou, którego prowadzenie Kongregacja Propaganda Fide powierzyła werbistom. Kiedy Stany Zjednoczone przystąpiły do wojny po stronie Chin (1941), niemieccy werbiści zostali internowani do jednego z dekanatów. 

Biskup potrafił jednak skutecznie łagodzić sytuację, tak że internowani misjonarze mogli kontynuować pracę, jakkolwiek bez wsparcia materialnego. 11 kwietnia 1946 w Chinach ustanowiono strukturę kościelną. Lanzhou zostało arcybiskupstwem, a Buddenbrock arcybiskupem. 

Liczba katolików w 1947 r. wzrosła z 6 237 (1922) do 15795 (bez prowincji Qinghai i Xinjiang), posługę duszpasterską pełniło 48 księży, 16 braci i 80 sióstr. Od początku planowano formację kleru rodzimego. W 1922 było dwóch księży chińskich, zaś w 1947 – 14 księży, 6 braci i 61 sióstr. Seminarium regionalne w Lanzhou w latach 1941–1949 ukończyło 10 księży.

Ponieważ ewangelizacja Qinghai i Xinjiang z Lanzhou była prawie niemożliwa z powodu rozległości obszaru i braku środków transportu, wikariat podzielono. 

 

2.2.2 Xinjiang 1930

14 lutego 1930 r. wydzielono z Lanzhou osobną misję w Xinjiang, którą przekazano werbistom. Ten ogromny obszar obejmował w tym czasie 5 stacji misyjnych z 605 katolikami i 47 katechumenami, wśród których pracowało 7 misjonarzy. Ewangelizacja była wyjątkowo utrudniona z powodu ogromnych odległości, słabego zaludnienia, różnic językowych i etnicznych oraz panującej wrogości między Chińczykami Han i miejscową ludnością. 20 listopada 1931, misjonarz z Gansu Ferdinand Loy został mianowany przełożonym tej misji.

Jednak dopiero w 1934 r., po wielu trudnościach, mógł wraz z czterema innymi misjonarzami objąć placówkę. Główną rezydencją pozostała stolica prowincji Dihua [Tihwa] (dzisiejsze Urumczi). Prześladowania praktycznie uniemożliwiały normalną pracę. Miejscowy rząd sprzyjał komunizmowi: wprowadzono surową kontrolę korespondencji, szykanowano misjonarzy, włącznie z zakazem podróżowania. Misjonarze zostali odcięci od pozostałej części Chin. Niektórzy zdołali zbiec.

W lipcu 1939 r. został uwięziony o. Loy wraz z czterema misjonarzami i po 18 miesiącach niewoli wydalono ich do Gansu. Misja pozostała opuszczona aż do roku 1946, kiedy do Urumczi przybyli dwaj rodzimi księża i objęli opieką duszpasterską 900 katolików. Dopiero 13 lutego 1941 r., gdy o. Loy dotarł do Lanzhou, dowiedział się, że trzy lata wcześniej (1938) został mianowany prefektem apostolskim.

 

2.2.3. Xining [Sining] 1937

4 lutego 1937 Propaganda Fide oddzieliła prowincję Qinghai od WA Lanzhou i ustanowiła Prefekturę Apostolską Xining 西宁. 12 listopada 1937 r. jej prefektem został o. Hieronim Haberstroh (1937–1961). Nowa prefektura liczyła wtedy 2907 katolików, 522 katechumenów, 7 księży i 8 sióstr SSpS. Czas wojny był bardzo trudny i praktycznie praca ograniczała się do północno-zachodniej części prowincji. Wojna dawała się we znaki: brakowało pieniędzy i środków do życia.

Stolica prowincji stała się siedzibą prefekta apostolskiego. Jednak – jak wspomina o. Haberstroh – dzięki temu, że naprawił gubernatorowi prowincji fisharmonię, misjonarze mogli poruszać się swobodnie w czasie wojny, a nawet oddano im wcześniej zabraną stację misyjną, domy i kaplice. Jedni poświęcali się badaniom etnograficznym różnych grup ludności, inni pracowali w duszpasterstwie. W chwili wkroczenia komunistów w 1949 r. prefektura liczyła 3 976 katolików, 1 190 katechumenów, 11 księży, 4 rodzimych braci i 22 siostry, w tym 9 miejscowych. 

 

2.3. Trzecie pole pracy: Henan [Honan] 1923

2.3.1. Henan Południowy – Xinyang [Sinyangchow] 1927

W 1921 r. na życzenie Kongregacji Propaganda Fide Zgromadzenie Słowa Bożego przyjęło od Papieskiego Seminarium Misji Zagranicznych z Mediolanu (PIME) część Wikariatu Apostolskiego Południowego i Wschodniego Henanu, początkowo pod jurysdykcją wikariusza apostolskiego. Obszar ten liczył wtedy 5-6 mln mieszkańców, w tym tylko 2 932 katolików²⁸. 25 marca 1923 r. o. George Froewiss z Austrii²⁹, który uprzednio pracował przez 19 lat w Południowym Shandongu przybył wraz z amerykańskimi oo. Cliffordem Kingiem i Robertem Clarkiem do Xinyang. O. King objął stację Runan [Junan] z 800 chrześcijanami, o. Froewiss–Guangzhou [Kwangchow] z 2000, a o. Clark pozostał jako prokurator w Xinyang, które miało pozostać stacją główną. O. Clark zmarł niespodziewanie trzy miesiące później z nieznanych przyczyn³⁰.

Do nowej misji werbistowskiej przybywali kolejni misjonarze. Po czterech latach, 15 grudnia 1927 r. pracowało tam już 15 ojców i 5 braci. Kongregacja Propaganda Fide podniosła misję do rangi Prefektury Apostolskiej Xinyang. 1 sierpnia 1928 o. Froewiss został mianowany jej pierwszym prefektem (1928–1933). Rezydencję w Xinyang rozbudowano na centrum misyjne z kościołem, szkołą, sierocińcem i częścią mieszkalną (wcześniej była to jedynie stacja misyjna z 200 chrześcijanami).

Początkowo, w czasie wojny domowej, największym utrapieniem były częste bandyckie napady. Dzięki zręcznym negocjacjom udało się prefektowi uchronić misję przed najgorszym. Mons. Froewiss pracował jako zwykły misjonarz wędrowny i prawie zawsze był poza rezydencją, przez co najbardziej ucierpiała administracja i sytuacja finansowa prefektury. Akcentował znaczenie 4-6 tygodniowego katechumenatu przed Bożym Narodzeniem i Wielkanocą. 

Uczestniczyło w nim rocznie ok. 500 kandydatów. Aby pozyskać młodych rozwijał także szkolnictwo i działalność charytatywną. W tym celu sprowadził Siostry Oblatki Świętej Rodziny z Południowego Shandongu. W Xinyang powstała szkoła katechistów, którą podobnie jak seminarium przeniesiono później do Zhumadian [Chumatien]. Froewiss często stawiał wiernym duże wymagania. Ofiary przeznaczał na budowę kościołów, szkół i utrzymanie katechumenatu.

Po 10 latach pracy misyjnej prefektura liczyła 10 125 katolików, 25 księży, 9 braci, 40 sióstr, 42 uczniów małego seminarium i 12 kleryków. 25 kwietnia 1933 Pius XI podniósł prefekturę Xinyang do rangi wikariatu apostolskiego. Biskupem został o. Hermann Schopperley (1933–1940)³¹, długoletni regionał w Shandongu Południowym, a od roku 1932 radca generalny. W przeciwieństwie do swojego poprzednika był dobrym administratorem i poprawił położenie materialne misji.

W Xinyang wybudowano szpital z 62 łóżkami, a w Runan szkołę. Klęska głodu (1935–1936) i wojna z Japonią dotkliwie wyniszczyła cały rejon. W 1940 misja liczyła 11 208 chrześcijan i 5529 katechumenów. Kiedy przestały napływać fundusze z Niemiec, musiano zamknąć wiele szkół. 5 maja 1940 zmarł biskup Schopperley, a jego następcą (8 lipca 1941 r.) został chiński werbista o. Vitus Chang, który dotąd pracował jako nauczyciel w niższym seminarium i nie miał doświadczenia administracyjnego. Niedługo po jego ingresie, 23 kapłanów wikariatu Xinyang, głównie Niemców, zostało internowanych, a praca misyjna na tym terenie praktycznie ustała.

Misjonarze niemieccy wznowili pracę dopiero po wojnie. Częściowo zastąpili ich misjonarze innych narodowości. Rezydencja biskupia w stolicy Xinyang została zajęta przez Japończyków. Po wojnie założono tam szkołę średnią, a w 1945 r. wybudowano szpital, w którym pracowali misjonarze.

 

2.3.2. Henan Północny 1933 – Xinxiang

Od 1930 r. toczyły się rozmowy o przejęcie południowej części WA Weihui [Weihwei] w Henan – misji Xinxiang [Sinsiang]. Tamtejszy wikariusz apostolski, nie otrzymawszy wystarczającego wsparcia z PIME, zaprosił do współpracy werbistów. W 1933 r. nastąpiło przejęcie tego terenu przez werbistów. Jako pierwszy przyjechał regionał Henanu Południowego o. Peter Heier z pięcioma misjonarzami (czterech z nich to Amerykanie). Werbiści przejęli pracę wśród 10 tys. katolików w sześciu stacjach misyjnych.

Trzy lata po przejęciu Henanu Północnego misja Xinxiang została podniesiona do rangi prefektury, a prefektem został 37-letni o. Thomas Megan z Eldora (USA), który tak scharakteryzował misję: „Żółta Rzeka dzieli Henan na dwie nierówne części północną i południową. Henan Północny ma kształt trójkąta i stanowi najnowszą misję przekazaną werbistom. Jej obszar wynosi 9 tys. mil² o wielkości stanu Maryland. Mimo nieurodzajnych połaci ziemi, Henan Północny jest znany jako chiński raj. Ziemia jest tu urodzajna w bawełnę, kukurydzę, pszenicę i ziemniaki. Naturalne zasoby kraju sprzyjają rozwojowi misji”³². Agresja japońska przyniosła ze sobą ogromne cierpienia. Z powodu panującego głodu i powodzi tysiące ludzi przybyło do misji w poszukiwaniu pomocy. Megan był zdania, że „nie nawrócimy wszystkich 400 milionów Chińczyków. Ale to nie jest nasz cel. Naszym celem jest założyć Kościół. A potem, nawrócenia przyjdą same”³³.

Z myślą o tym Megan zakładał seminaria i konwenty dla rodzimych powołań. Potrafił pozyskiwać ludzi swoją niezwykłą uprzejmością, zdolnościami adaptacyjnymi i przystępnością. Kiedy w 1947 roku Stolica Apostolska przyjęła wniosek o rezygnacji bpa Megana, proprefektem mianowano o. Johannesa Schütte, późniejszego generała Zgromadzenia Słowa Bożego.

_____________________________ 

¹ Por. Statuty Domu Misyjnego św. Michała Archanioła w Steyl, w:  Refleksje nad duchowością Arnolda Janssena (seria: Zeszyty Werbistowskie, nr 7), Warszawa 1996, s. 8.

² „Kleiner Herz Jesu Bote” 1879, nr 6, s. 26. 

³ Pierwsze obszerne opracowanie na temat rozwoju misji werbistowskiej w Chinach wyszło spod pióra byłego misjonarza Chin, o. Richarda Hartwicha urodzonego w Lelkowie (Lichtenfeld) na  Warmii. Z benedyktyńską cierpliwością wydał on sześciotomowe dzieło Steyler Missionare in China. Jest ono kronikarskim opisem historii misji chińskiej, opartym na źródłach od połowy lat 80. XIX  w. do końca lat 20. XX w. Pierwsze trzy tomy obejmują lata  1889–1919. Pierwszy tom traktuje o początkach misji w prowincji Shandong, aż do śmierci biskupa Anzera w 1903 r. W drugim  tomie jest mowa o przybyciu sióstr ze Zgromadzenia Misyjnego Służebnic Ducha Świętego (SSpS) do Chin w 1905 i zmiennych kolejach ich misji. Trzeci wolumin obejmuje pracę werbistów  w okresie rewolucji chińskiej i pierwszej wojny światowej (1911–1919). Czwarty jest kolekcją listów przełożonego generalnego o. Giera do misjonarzy w Chinach po jego sześciomiesięcznej wizytacji w tym kraju (27 sierpnia 1922 – 20 lutego 1923)  do roku 1929. Piąty tom poświęcony jest dalszemu rozwojowi misji Południowy Shandong do 1923 r. i początkom misji w Gansu, Xining, Xinjiang (1922) oraz w Południowym Henan. Ostatni tom zawiera dzieje misji werbistowskiej podczas wojny domowej w latach 1924–1926.

⁴ 1 listopada 1897 r. dwaj niemieccy werbiści Franz Nies i Richard Henle zostali zamordowani. Wkrótce wybuchło powstanie bokserów (1898–1900) pod hasłami: „Precz z dynastią Qing” (dynastia mandżurska, która panowała w Chinach w latach 1644–1911) i „Śmierć obcokrajowcom”. Kościoły i domy chrześcijan były plądrowane i niszczone. Prawie wszyscy misjonarze przenieśli się do Qingdao.

⁵ Spośród wydalonych werbistów 160 (146 księży i 14 braci) otrzymało nowe przeznaczenia misyjne: 23 – Japonia, 49 – Filipiny, 11 – Indonezja, 3 – India, 5 – Australia, 9 – Papua-Nowa Gwinea, 7 – Afryka, 25 – Ameryka Łacińska. Traktowali oni swoje nowe miejsca misyjne jako rozwiązanie przejściowe, licząc w przyszłości na powrót do Chin. W sumie 236 misjonarzy, którzy opuścili Chiny, pracowało z powodzeniem w innych krajach misyjnych. 16 z nich zostało prowincjałami i regionałami, 2 biskupami (w Papui i Paragwaju), a jeden – generałem zgromadzenia. StMChr („Steyler Missions-Chronik”) 1975, s. 42-43; Heinrich Kroes, An Honorable Exile: Where the Expelled China Missionaries Went, „The Word in the World” 1981, s. 119.

⁶ Arnoldus Nota, StMChr 1956, s. 11.

⁷ Dane statystyczne pochodzą z: L. Loeb, Names and short biographies of SVD missionaries in China (1879–1979); Catalogus SVD (1900–1949) oraz Richard Hartwich, SVD in China, vol. 1-6. 

⁸ Inne ośrodki formacyjne to: Steyl (81/18), Techny (50/5), Rzym (26), St. Wendel (17/8),Teteringen (14/10),Nysa (10/5),Helvoirt (9/8), St. Ruppert (6/3), Santo Amaro (5), Górna Grupa (2). Dane statystyczne z kart personalnych misjonarzy w systemie Sinapto Kurii Generalnej SVD w Rzymie.

⁹ W latach 1879–1959, 17 księży porzuciło kapłaństwo i przeszło do stanu świeckiego, zaś spośród braci 10 otrzymało dyspensę od ślubów wieczystych. Zob. Sinapto, Kuria Generalna SVD.

¹⁰ Johannes Fleckner, China’s unsung Heroes 1879–1949, „The Word in the World” 1990/1991, s. 39-47.

¹¹ Prefektura Apostolska (PA) Płd. Shandong (1886, od 1924 Yanzhoufu [Yenchowfu]): Johann Baptist Anzer (1886–1903), Augustin Henninghaus (1904–1936) i Theodor Schu (1936–1965); Wikariat Apostolski (WA) Lanzhou [Lanchow] (1922): Theodor Buddenbrock (1924–1959); PA Qingdao [Tsingtao], 1925: Georg Weig (1925–1941), Thomas Tian (1942–1947, od 1945 kardynał) i Augustus Olbert (1948–1964); PA Xinyang [Sinyang] (1927, od 1933 WA); Georg Froewis (1927–1933), Hermann Schoppelrey (1933–1940), Vitus Chang (1941–1949); WA Caozhou [Tsaochowfu] (1934, od 1946 diecezja; Heze): Franz Hoowaarts (1934–1954); PA Xinxiang [Sinsiang], 1936: Thomas Megan (1936–1931); WA Yizhoufu [Ichowfu] (od 1937 Linyi): Karl Weber (1937–1970); PA Xining [Sining] (1937): Hieronimus Haberstroh (1937–1961); PA Xinjiang [Sinkiang] (1938): Ferdinand Loy (1938–1969). W nawiasach kwadratowych podano dawną pisownię nazw chińskich.

12 Pochodzenie misjonarzy niemieckich według archidiecezji i diecezji przedstawia się następująco: Münster (75), Kolonia (67), Trewir (62), Paderborn (44), Ratyzbona (14), Osnabrück (11), Speyer (10), Freiburg (8), Rottenburg (8), Limburg (7). Zob. Sinapto, dz. cyt.

¹³ Bogatą dokumentację na temat polskiego zaangażowania w misjach na terenie Chin zawierają materiały z sesji eklezjolo- giczno-misjologicznej, która odbyła się we wrześniu 1988 r. w Pieniężnie. Materiały te zostały opublikowane pod red. Euge- niusza Śliwki SVD,Kościół katolicki w Chinach. Przeszłość – Teraźniejszość – Przyszłość, Pieniężno 1988, s. 20-142. Zob. też Andrzej Miotk, Werbiści polskiego pochodzenia na misjach w Chinach, „Nurt SVD” 38 (2004), z. 4, s. 111-143.

¹⁴ Josef Alt, Arnold Janssen. Życie i dzieło, Warszawa 2002, s. 404-405.

¹⁵ W okresie międzynarodowej rywalizacji o wpływy w Chinach, bp Anzer uległ naciskom wysłannika rządu niemieckiego w Pekinie, Maximiliana von Brandta (1835–1920), wyłączając wikariat spod protektoratu francuskiego w 1890 r. i przyjmując zwierzchnictwo niemieckie. Dzięki temu wikariat otrzymał większą swobodę działania i pozwolenie na przebywaniewe wcześniej zastrzeżonych dla obcokrajowców miastach Jining (1891) i Yanzhou (1896).

¹⁶ Heinrich Kroes, Missionen der Gesellschaft des Göttlichen Wortes in China, StMChr 1975, s. 36.

¹⁷ W 1914 Japończycy zajęli Qingdao. W 1917 Chiny wypowiedziały wojnę Niemcom. W 1919 r. 12 misjonarzy z Niemiec zostało wydalonych z Chin. W następnym roku przybyli do Chin pierwsi werbiści ze Stanów Zjednoczonych: ksiądz i dwóch seminarzystów, a w 1921 mogli powrócić misjonarze, którzy zostali wydaleni.

¹⁸ W czasie uroczystości kaznodzieją był o. Vincent Lebbe – wielki przyjaciel rodzimego kleru.

¹⁹ W pierwszym roku ukazało się 12 numerów o objętości 225 stron. W 1943 jego tytuł został zmieniony na „Korespondencja Misyjna”. Zawierał cztery rubryki tematyczne: teologia i asceza, teoria i praktyka, sinologia i wiadomości. W sumie wydano 8 roczników o objętości 22 000 stron. Historia naszego Zgromadzenia, red. Fritz Bornemann, An SVD-54/6, Pieniężno 1988, s. 224-225. Czasopismo jest dostępne w bibliotece Instytutu Monumenta Serica w Sankt Augustin.

²⁰ Po podziale w 1937 r., 19,5 tys. wiernych zostało w Qingdao, zaś 17,7 tys. w Yizhou.

²¹ W 1932 r. część wikariatu Yanzhou została oddzielona jako samodzielna misja i powierzona rodzimemu klerowi. O. Tian został przełożonym tej misji jako delegat biskupi. W grudniu 1933 r. o. generał powiadomił bpa Henninghausa o erygowaniu prefektury apostolskiej z prefektem apostolskim Tian na czele. Roman Malek, Elementarz chiński (4) Kardynał Tomasz Tian Gengxin SVD (1890–1967), „Chiny Dzisiaj” 2009, nr 4, s. 44.

²² W 1939 r. wikariat Yanggu liczył 18 810 katolików (5 760 katechumenów) pod opieką pastoralną 16 księży. 10 stacji miało stałego kapłana, a 160 – dojeżdżających (4 kościoły, 17 kaplic i 149 domów modlitwy). Ponadto było 89 szkół modlitw, 7 szkół podstawowych z 233 uczniami, małe seminarium z 66 studentami, a także 17 seminarzystów, którzy studiowali w Wyższym Seminarium w Yanzhou. Było też 10 aptek, 2 sierocińce z 65 sierotami oraz 2 domy starców dla 13 osób. SVD Die Gesellschaft des Göttlichen Wortes 1939, Steyl 1939, s. 32.

²³ Zob. Albert Czech, Ein Leben für China Msgr. Franz Hoowaarts (1878–1954), StMChr 1960/1961, ss. 100-102.

²⁴ Heinrich Kroes, Missionen der Gesellschaft..., dz. cyt., s. 36.

²⁵ Zaledwie miesiąc po objęciu diecezji przez Webera wybuchła wojna japońsko-chińska (1937–1945), do swojej diecezji dotarł okrężną drogą.

²⁶ Zgromadzenie Słowa Bożego przejęło od Misjonarzy z Scheut, którym brakowało personelu, część obszaru misyjnego w północno-zachodnich Chinach. Była to jedna z najtrudniejszych misji z racji odległości i osamotnienia: Xinjiang stanowi olbrzymi obszar pustynny między Rosją a Tybetem o powierzchni 2 mln km2 i długości 2 500 km. W kilku zamieszkałych dolinach, misjonarze z Scheut mieli cztery stacje misyjne z 350 katolikami. Dojazd zaprzęgiem konnym ze stacji do stacji zabierał co najmniej tydzień. Aby ułatwić przejęcie misji zaoferowali werbistom także Gansu Zachodnie i Qinghai o powierzchni 1 mln km2 z 8 000 osobami ochrzczonymi, zamieszkującymi w 17 stacjach.

²⁷ Paulino Suo, 120 Jahre im Reich der Mitte. China – das erste Missionsgebiet der Gesellschaft des Göttlichen Wortes, StMChr 2001, s. 63.

²⁸ Cały chiński Henan liczył około 40 mln mieszkańców, w tym 37 tys. katolików, czyli jeden katolik przypadał na 1 000 mieszkańców. Historia naszego Zgromadzenia, dz. cyt., s. 229.

²⁹ August Zmarzły SVD, Alois Macheiner SVD, Georg Fröwiss, St. Gabriel 1960.

³⁰ „Po pierwszej wojnie światowej misjonarze nie mogli wrócić do Togo i Mozambiku, a Nowa Gwinea była zagrożona [Po przegranej I wojnie światowej Niemcy musiały zrezygnować z posiadłości kolonialnych, a ich część Nowej Gwinei przypadła Australii jako terytorium mandatowe]. Dlatego Generalat rozglądał się za nowym miejscem pracy misyjnej w Chinach. W 1920 r. szukano kontaktu z misjonarzami z Mediolańskiego Seminarium Misji Zagranicznych w Henan. Potem we wrześniu 1922, o. generał Wilhelm Gier podczas wizytacji w Chinach spotkał pierwszego amerykańskiego werbistę o. Clifforda Kinga i Roberta Clarka, którzy prosili go o otwarcie nowego pola pracy misyjnej, które mogłoby zostać osadzone przez ojców i braci ze Stanów Zjednoczonych. Rozmowa ta nie pozostała bez echa. Po krótkim okresie korespondencji między Zgromadzeniem i biskupami Flaminius Belotti z Nanyang i Noe-Joseph Tacconi z Kaifeng osiągnięto porozumienie w sprawie odstąpienia werbistom południowo-wschodniej części Wikariatu Henan, w całości 11 podprefektur (hrabstw)” [tłum. własne – A.M.]. Paul Han, The Word in War and Suffering. The SVD Mission History in Henan Province of China: 1923–1953, (Thesis at CTU), Chicago 2003, s. 7.

³¹ Bp Froewis podjął pracę na stacji misyjnej. Zmarł niedługo potem 11 listopada 1934 r.

³² Paul Han, The Word in War and Suffering, dz. cyt., s. 15.

³³ Patrick Connor, Tom Megan SVD, „The Word in the World” 1996–1997, s. 54.

 

Andrzej Miotk SVD - Ur. 1963 w Sierakowicach. Od 1982 w Zgromadzeniu Słowa Bożego Księży Werbistów. Po święceniach kapłańskich, w latach 1990-1993 odbył studia specjalistyczne z historii Kościoła na Uniwersytecie Gregoriana w Rzymie, zakończone licencjatem. Po studiach wykładowca historii Kościoła w Misyjnym Seminarium Duchownym w Nysie. Studia doktoranckie z misjologii w Wyższej Szkole Filozoficzno-Teologicznej w Sankt Augustin k. Bonn uwieńczył w 1999 doktoratem. Autor szeregu artykułów naukowych i pozycji książkowej "Aż na krańce świata" (Warszawa 2005). Wykładał historię Kościoła na Uniwersytecie Warmińsko-Mazurskim w Olsztynie i misjologię w Misyjnym Seminarium Dychownym Księży Werbistów w Pieniężnie. Aktualnie kieruje archiwum SVD w Rzymie.