Autor: Daniel Jan Jeżak OMI¹

Tekst pochodzi z artykułu pt.
“Rodzina w posynodalnych adhortacjach Jana Pawła II Ecclesia in Asia i Ecclesia in Oceania”, Nurt SVD 1(2024), s. 57-69.
Skróty, adjustacje i formatowanie tekstu zostały dostosowane do internetowej wersji tego artykułu.
Oryginalny tekst artykułu: www.nurtsvd.pl

Wprowadzenie

„Spośród wielu spraw, które budzą dzisiaj troskę wszystkich, należy przywołać zwłaszcza to, co dotyczy małżeństwa i rodziny” (KDK, nr 46), podkreśla soborowa Konstytucja duszpasterska o Kościele w świecie współczesnym. Dlatego nikogo nie dziwi, że co jakiś czas pojawia się potrzeba organizowania różnego rodzaju konferencji, warsztatów czy prelekcji nt. rodziny, że podejmowane są w obszarze tego zagadnienia panele dyskusyjne.

Jezus w czasie swojej publicznej działalności również zajmuje się tematem rodziny, przypomina, że to Bóg ustanowił małżeństwo jako związek trwały i na całe życie (Mitch i Sri, 2019, s. 258), i co więcej, podniósł znaczenie małżeństwa do rangi sakramentu: „Co więc Bóg złączył, niech człowiek nie rozdziela” (Mt 19, 6b). Nawiązując natomiast do Księgi Rodzaju, Jezus przypomina: „Czy nie czytaliście, że Stwórca od początku «stworzył ich jako mężczyznę i kobietę?» I rzekł: «Dlatego opuści człowiek ojca i matkę i złączy się ze swoją żoną, i będą oboje jednym ciałem»” (Mt 19, 4-5).

To podejście Jezusa nikogo nie dziwi, ponieważ w Bożej ekonomii zbawienia Odkupiciel znalazł miejsce w rodzinie, której był poddany i posłuszny (Łk 2, 51-52). Ponadto Słowo, które stało się Ciałem (J 1, 14), jak zauważył z kolei Ojciec Święty Jan Paweł II, narodziło się właśnie w Azji (EinA, nr 2).

Choć sprawa wydaje się oczywista, to jednak na samym początku należałoby zauważyć, że jeszcze kilka, kilkanaście lat temu, rozpoczynając konferencję o rodzinie, zapewne nikt nie zapytałby, co oznacza samo pojęcie „rodzina” i jak je definiować. Dziś w dobie szerzącego się ideologicznego przemodelowania terminu „rodzina” warto przynajmniej pokrótce przypomnieć katolicką definicję, do której w swoim nauczaniu odwołuje się nieustannie Magisterium Kościoła, a szczególnie podkreślał ją i realizował w czasie całego swojego pontyfikatu św. Jan Paweł II, którego nauczanie w tym zakresie będzie w artykule przywołane.

Rozumienie pojęcia „rodzina”

W zależności od tego, z jakiego źródła będziemy korzystali, możemy znaleźć nie tylko różne, ale niekiedy bardzo rozbieżne, a nawet w pewien sposób wykluczające się definicje rodziny. W Encyklopedii Katolickiej za rodzinę uznaje się wspólnotę osób, które są połączone więzią małżeńską oraz stosunkiem pokrewieństwa urzeczywistniającym się w przekazywaniu życia, w tym adopcji, w wychowaniu i wprowadzaniu nowych pokoleń w dziedzictwo kulturowe i religijne. Rodzina chroniona przez porządek prawny realizuje zadania i cele, a także zaspokaja podstawowe potrzeby miłości, przynależności i rozwoju (Cynarzewska-Wlaźlik, 2012, k. 178). Definicja ta jednak, jak można łatwo dostrzec, pozostawia szereg nieostrych pojęć, które tym samym stwarzają okazje do różnego rozumienia czy interpretacji.

Z kolei autor hasła „rodzina” w Wielkiej Encyklopedii PWN ma w ogóle problem ze zdefiniowaniem omawianego pojęcia. Uważa, że rodzina to „uniwersalna forma życia zbiorowego, występująca w zróżnicowanych historycznie i kulturowo formach; jednoznaczne zdefiniowanie rodziny jest sprawą trudną i budzącą kontrowersje […]. Zgodnie z podejściem strukturalnym rodzina jest grupą społeczną połączoną więzami małżeństwa i rodzicielstwa”. Autor dodaje zarazem, że „jest to definicja wykluczająca (ekskluzywna)” (Warzywoda-Kruszyńska, 2004, s. 403), dając niejako do zrozumienia, że to podejście nie jest właściwe i należałoby je rozszerzyć, aby było pojęciem inkluzywnym.

Dopiero Magisterium Kościoła w Katechizmie Kościoła Katolickiego, promulgowanym przez Jana Pawła II, podaje sprecyzowaną i niepozostawiającą wątpliwości definicję rodziny: „Mężczyzna i kobieta połączeni małżeństwem tworzą ze swoimi dziećmi rodzinę. Ten związek jest uprzedni wobec uznania go przez władzę publiczną; narzuca się sam. Należy go uważać za normalny punkt odniesienia w określaniu różnych stopni pokrewieństwa. Stwarzając mężczyznę i kobietę, Bóg ustanowił ludzką rodzinę i nadał jej podstawową strukturę. Jej członkami są osoby równe w godności. Dla dobra wspólnego swoich członków i społeczności rodzina zakłada różne formy odpowiedzialności, praw i obowiązków” (KKK, nr 2202-2203).

Taką też wizję i definicję rodziny przyjmuje i rozumie św. Jan Paweł II w prezentowanych poniżej dwóch posynodalnych adhortacjach apostolskich Ecclesia in Asia i Ecclesia in Oceania, którym teraz się przyjrzymy.

Rodzina w Ecclesia in Asia

Ecclesia in Asia jest posynodalną adhortacją apostolską, która została opublikowana 6 listopada 1999 roku w New Delhi podczas pielgrzymki Ojca Świętego do Indii, półtora roku od obrad nadzwyczajnego Synodu Biskupów, na którym podjęto tematy związane z problemem Kościoła w Azji (Zięba, 2010, s. 160).

Na wstępie warto zwrócić uwagę, że kontynent azjatycki wyróżniają wielka powierzchnia, liczba mieszkańców, a także różnorodność kulturowa, etniczna, językowa i religijna, dlatego problematyka omawianego zagadnienia jest szeroka i wieloaspektowa. Sam papież zauważył, że „stajemy zdumieni nad rozległymi rozmiarami populacji Azji i skomplikowaną mozaiką jej wielu kultur, języków, wierzeń i tradycji, które stanowią tak zasadniczą część historii oraz dziedzictwa rodziny ludzkiej” (EinA, nr 6).

Celem dokumentu jest podzielenie się owocami pracy synodu, bogactwem komunii i kolegialności biskupów, podkreślenie wagi dialogu jako charakterystycznego sposobu życia Kościoła w Azji oraz celebracja pamięci o azjatyckich korzeniach chrześcijaństwa (EinA, nr 3-4). Niewątpliwie, jak ocenia papież, „synod był czasem łaski, ponieważ stanowił spotkanie ze Zbawicielem, który niezmiennie jest obecny w swoim Kościele przez moc Ducha Świętego w braterskim dialogu życia, komunii i misji” (EinA, nr 3).

W tak rozległym obszarze prac, dyskusji i dialogu nie mogło zabraknąć miejsca na temat rodziny. Choć Jan Paweł II w tekście adhortacji poświęca mu zasadniczo tylko jeden akapit, jednakże można w nim wyodrębnić kilka ważnych punktów, które swoje rozwinięcie znajdą zarówno w treści dokumentu, w nauczaniu całego Magisterium Kościoła Katolickiego, jak i - co podkreśla sam Ojciec Święty - w sztandarowym dokumencie o rodzinie Familiaris consortio (EinA, nr 46).

Zatem po pierwsze, jak zauważa papież, „rodzina jest miejscem wzrastania ku osobistej i społecznej dojrzałości nowego pokolenia” (EinA, nr 46). W ten sposób zwrócono uwagę na potrzebę układania życia rodzinnego zgodnie z prawem Bożym. Jak podkreśla Jan Paweł II, to właśnie w rodzinie dokonuje się „chrześcijańskie wychowanie dzieci, wspomaganie ich dojrzewania w wierze przez wychowanie do czystości, przez przygotowanie do życia, przez czuwanie, by uchronić je przed niebezpieczeństwami ideologicznymi i moralnymi, które często im zagrażają, przez stopniowe i odpowiedzialne wprowadzanie ich we wspólnotę kościelną i obywatelską, przez pomoc i radę w sprawie wyboru powołania, przez wzajemne pomaganie sobie członków rodziny dla wspólnego ludzkiego i chrześcijańskiego wzrostu” (FC, nr 71).

Dlatego tę myśl dopełni także nauka Soboru: „Rodzina jest pewnego rodzaju szkołą pełniejszego człowieczeństwa [...]. Rodzina, w której różne pokolenia stykają się i wspomagają nawzajem w osiągnięciu pełniejszej mądrości i w harmonijnym łączeniu praw osobowych z innymi potrzebami życia społecznego, stanowi fundament społeczeństwa” (KDK, nr 52). Myśl wyrażona w adhortacji prowadzi do ukształtowania na wzór Ewangelii młodego człowieka, który będzie w stanie rozróżnić i odrzucić zagrażające mu ideologie, a także prądy kulturowe niezgodne z duchem chrześcijańskim.

Następnie w dokumencie zostało podkreślone, że „w rodzinie przekazywane jest życie” (EinA, nr 46). Dla Jana Pawła II to bardzo ważna kwestia, którą całościowo ujął w encyklice Evangelium Vitae. Jednakże już tu zwraca się uwagę na azjatyckie problemy demograficzne, na trudności związane ze wzrostem populacji i ostrzega przed wieloma fałszywymi rozwiązaniami zagrażającymi godności i nienaruszalności życia. Dlatego wspomina się „wkład Kościoła w obronę i promocję życia przez opiekę zdrowotną, rozwój społeczny i edukację, dla dobra ludności, zwłaszcza ubogiej” (EinA, nr 7).

Innym problemem uderzającym w rodzinę i zagrażającym przekazywaniu nowego życia jest niemoralna turystyka, która związana jest z wykorzystywaniem kobiet, a nawet dzieci (EinA, nr 7). Dlatego narodom azjatyckim przypomina się, że jesteśmy stróżami życia, a nie jego właścicielami. Papież w mocnych słowach podkreślił, że „nie ma prawdziwego postępu, prawdziwego społeczeństwa cywilnego ani prawdziwego ludzkiego rozwoju bez poszanowania życia ludzkiego, szczególnie życia tych, którzy nie posiadają głosu, którym mogliby się bronić. Życie każdej osoby, również dziecka w łonie matki oraz człowieka chorego, upośledzonego czy podeszłego wiekiem, jest darem dla wszystkich”. Dlatego też zaapelował: „Wzywam [...] wiernych w krajach, w których często używa się kwestii demograficznej jako argumentu za wprowadzeniem przerywania ciąży i programów sztucznej kontroli urodzeń, aby sprzeciwiali się kulturze śmierci” (EinA, nr 35).

Przekazywanie życia jest również związane z troską o zdrowie, dlatego papież podkreślił, że „Kościół w Azji coraz bardziej oddaje się trosce o chorych, jako że jest to zasadnicza część jego misji obdarowywania zbawczą łaską Chrystusa całej osoby” (EinA, nr 36). Ogromny wysiłek w troskę o zdrowie i życie innych włożyła choćby pracująca w Indiach Matka Teresa z Kalkuty, która dla nas staje się ikoną „cywilizacji życia” i o którą tak mocno, także w krajach azjatyckich, zabiegał papież (Wołącewicz, 2014, s. 502-503).

Pośród kwestii dotyczących Kościoła w Azji nie mogło zabraknąć podkreślenia istnienia wielości bardzo zróżnicowanych kultur, które wyróżniają ten kontynent. Jest to zarazem wielkie, nieraz jeszcze nie do końca odkryte bogactwo. Jednakże Jan Paweł II, znając dobrze kontekst azjatycki, podkreśla, że to właśnie „rodzina ma swoje mocno zakorzenione miejsce w kulturach azjatyckich”. Dlatego, jak zostało to zauważone, „ludność Azji szczyci się swoimi wartościami religijnymi i kulturowymi: umiłowaniem ciszy i kontemplacji, prostotą, harmonią, wstrzemięźliwością, niestosowaniem przemocy, pracowitością, dyscypliną, życiem w skromnych warunkach, pragnieniem wiedzy i poszukiwań filozoficznych. Są dla niej drogie takie wartości jak: szacunek do życia, współczucie dla wszystkich stworzeń, bliskość z przyrodą, synowska cześć wobec rodziców, starszych i przodków oraz wysoko rozwinięte poczucie wspólnotowości” (EinA, nr 6). 

Całe bogactwo kultury znajduje swoje źródło i siłę w rodzinie oraz silnym poczuciu solidarności. Trzeba zwracać szczególną uwagę, aby to dobro nie zostało zaprzepaszczone i wyparte. Natomiast Kościół, który rozumie tę kwestię, chce wejść w świat Azji z przekazem Ewangelii, będąc wierny zarówno Tradycji, jak i duszy azjatyckiej (EinA, nr 6). Dopełnieniem tego wątku są słowa zawarte w adhortacji o rodzinie: „Kościół, zgodnie z całą swoją Tradycją, przyjmuje z kultur poszczególnych ludów, to wszystko, co może lepiej wyrazić niezgłębione bogactwa Chrystusowe (Ef 3, 8). Tylko przy współdziałaniu wszystkich kultur owe bogactwa będą mogły znaleźć coraz pełniejszy wyraz, a Kościół z każdym dniem będzie mógł dochodzić do doskonalszego i głębszego poznania tej prawdy, którą już w całości otrzymał od Pana” (FC, nr 10).

Wreszcie o rodzinie można przeczytać, że „jest Kościołem domowym, która swe powołanie realizuje z pokorą i miłością. Rodzina chrześcijańska, podobnie jak Kościół jako całość, powinna być miejscem, gdzie prawda ewangeliczna jest regułą życia oraz darem, który członkowie rodziny przekazują szerszej społeczności. Rodzina nie jest jedynie przedmiotem troski duszpasterskiej Kościoła; jest ona również jednym z najskuteczniejszych sprawców ewangelizacji w Kościele” (EinA, nr 46).

W ten sposób Ojciec Święty zwrócił uwagę na rodzinę jako wspólnotę, która przyjmuje Objawienie i jest znakiem obecności Chrystusa dla tych, którzy jeszcze nie wierzą (FC, nr 54). To właśnie w tym Kościele domowym przekazuje się słowo Boże i uczy życia sakramentami, przez co rodzina włącza się w wielką misję całego Kościoła powszechnego (FC, nr 38). Dlatego Jan Paweł II stwierdza, że „rodzina jest jednym z najskuteczniejszych sprawców ewangelizacji w Kościele” (EinA, nr 46). Ważne jest, jak dodaje papież, „aby świeccy zostali uformowani jako ewangelizatorzy zdolni do stawienia czoła wyzwaniom współczesnego świata, nie tylko przy pomocy światowej mądrości i skutecznych metod, ale z sercem odnowionym i umocnionym prawdą Chrystusową. Świadcząc o Ewangelii w każdej dziedzinie życia społecznego, wierni świeccy mogą odegrać niepowtarzalną rolę w zwalczaniu niesprawiedliwości i ucisku, do czego również muszą być odpowiednio przygotowani. W tym celu razem z Ojcami synodalnymi proponują zakładanie na szczeblu diecezjalnym lub narodowym ośrodków formacji laikatu, aby przygotowywać świeckich do ich posługi misjonarskiej jako świadków Chrystusa w dzisiejszej Azji” (EinA, nr 45).

To przygotowanie jest istotne, ponieważ rodzina jest wezwana do świadczenia o Ewangelii w trudnych sytuacjach, które niosą siły wrogie i zagrażające instytucji rodziny. Dlatego także i tu zostały podane konkretne przeciwności, które nastają czy też zatruwają znaczenie i piękno rodziny. Papież podkreśla, że „negatywne aspekty mediów i przemysłu rozrywkowego zagrażają tradycyjnym wartościom, a w szczególności świętości małżeństwa i stabilności rodziny. Skutki obrazów ukazujących przemoc, hedonizm, nieograniczony indywidualizm i materializm „uderzają w samo serce kultur azjatyckich, w religijny wymiar ludzi, rodzin i całych społeczeństw” (EinA, nr 7).

Innym zagrożeniem jest pozbawienie godności człowieka, dlatego Ojciec Święty zaakcentował, że „pierwszym sprawcą oraz celem rozwoju nie jest pieniądz czy technologia, lecz osoba ludzka. Dlatego rozwój, jaki popiera Kościół, sięga o wiele dalej niż zagadnienia ekonomii i technologii” (EinA, nr 33).

Magisterium Kościoła naucza, że „celem sakramentów jest uświęcenie człowieka, budowanie Mistycznego Ciała Chrystusa oraz oddawanie czci Bogu [...]. Sakramenty nie tylko zakładają wiarę, lecz za pomocą słów i rzeczy ją podtrzymują, umacniają i wyrażają” (KL, nr 59). Idąc za tą soborową myślą, omawiana adhortacja przypomina, że „rodzina powinna być aktywna w życiu parafii, uczestnicząc w sakramentach, szczególnie Eucharystii i sakramencie pokuty [...]. Oznacza to również, że rodzice winni zadbać, by momenty, w których rodzina normalnie gromadzi się razem, były sposobnością do modlitwy, czytania i rozważania Biblii, odpowiednich rytuałów pod przewodnictwem rodziców, oraz zdrowej rekreacji” (EinA, nr 46).

Żeby się tak jednak działo, trzeba dowartościować w Azji rolę kobiety w życiu rodziny, ale także w posłannictwie i misji Kościoła. Jak zauważył papież, „wyjątkowo naglącą potrzebą jest szerszy udział kobiet w życiu i misji Kościoła Azji. Kobieta ma szczególną zdolność do przekazywania wiary – do tego stopnia, że sam Jezus odwołał się do tej zdolności w głoszeniu Ewangelii” (EinA, nr 45).

Niestety tu pojawia się problem, ponieważ Ojcowie synodalni, rozważając sytuację kobiet w społecznościach azjatyckich, zauważyli, że „mimo iż przebudzenie świadomości kobiet na rzecz swojej godności i praw jest jednym z najbardziej znaczących znaków czasu, ich ubóstwo i wyzysk pozostaje poważnym problemem w całej Azji” (EinA, nr 7). Co więcej, jak dalej podkreśla Synod, „dyskryminacja i przemoc w stosunku do kobiet często ma miejsce w domach, miejscach pracy, a nawet w systemach prawnych. Analfabetyzm jest najbardziej rozprzestrzeniony wśród kobiet, a wiele z nich traktuje się zwyczajnie jak przedmioty w prostytucji, turystyce i przemyśle rozrywkowym. Kobiety w swojej walce przeciwko wszelkim formom niesprawiedliwości i dyskryminacji powinny znaleźć sprzymierzeńca we wspólnocie chrześcijańskiej. Synod zaproponował zatem, aby Kościoły lokalne w Azji popierały, gdzie to możliwe, inicjatywy na rzecz obrony praw kobiet. Ich celem musi być wprowadzenie zmiany postaw przez właściwe rozumienie roli mężczyzny i kobiety w rodzinie, społeczeństwie i Kościele, przez większą świadomość pierwotnego uzupełniania się obu płci oraz wyraźniejsze docenienie istotnego znaczenia wymiaru kobiecego we wszystkich rzeczywistościach ludzkich” (EinA, nr 34). Tylko tam gdzie rola mężczyzny i kobiety jest dobrze pojmowana i szanowana, może być mowa o odpowiednim wzroście życia chrześcijańskiego, a zarazem tam istnieje zdrowy przekaz Ewangelii i rodzina „staje się ogniskiem ewangelizacji, gdzie każdy człowiek doświadcza Bożej miłości i przekazuje ją innym” (EinA, nr 46).

Jan Paweł II, podsumowując punkt poświęcony rodzinie, konkluduje to słowami: „Przyszłość świata i Kościoła idzie przez rodzinę” (EinA, nr 46), dlatego dobrze, że z teoretycznych rozważań powstają inicjatywy, które pomagają nieustannie „Słowu stać się Ciałem” (J 1, 14).

Rodzina w Ecclesia in Oceania

Adhortacja apostolska Ecclesia in Oceania została opublikowana 22 listopada 2001 roku. To owoc prac Specjalnego Zgromadzenia Synodu Biskupów dla Oceanii, który zebrał się w 1998 roku w Watykanie. Ojciec Święty ogłosił ten dokument w Watykanie, ponieważ na podróż apostolską nie pozwolił mu słabszy stan zdrowia.

Spoglądając na przedstawicieli Kościoła w Oceanii, papież powiedział: „Gdy patrzę na was, widzę bezkresny ocean lśniący w słońcu, Krzyż Południa oświetlający nocne niebo; wielkie i małe wyspy; miasta i wioski; plaże i lasy. Przede wszystkim jednak widzę w was ludy, które są prawdziwym bogactwem Oceanii” (Zięba, 2010, s. 164-165).

Tymi słowami Namiestnik Chrystusa podkreślił specyfikę tego regionu, w którym zauważa radości i smutki, możliwości i trudności, a także wyzwania, które dotykają rodziny całej Oceanii. Jednym z wyzwań, szczególnie wielkich miast Nowej Zelandii czy Australii, są tendencje laicyzacji tego regionu, które napłynęły z Zachodu, dlatego podkreśla się mocno potrzebę nowej ewangelizacji, która przeniknie do serc mieszkańców tysięcy wysp (Różański, 2010, s. 27-38). „Głównym celem Zgromadzenia Synodalnego było znalezienie odpowiedniego sposobu głoszenia dzisiaj ludom Oceanii Jezusa Chrystusa, jako Pana i Zbawiciela” (EinO, nr 4).

Podejmując refleksję na temat rodziny w Oceanii, Ojciec Święty również stwierdza (podobnie jak w odniesieniu do regionu Azji), że rodzina chrześcijańska powinna być nazwana „Kościołem domowym”, ponieważ urzeczywistnia się w niej komunia kościelna (EinO, nr 45).

Słowo „komunia” jest bardzo często w adhortacji podkreślane, gdyż „jedną z najbardziej charakterystycznych cech ludów Oceanii jest ich bardzo mocne poczucie wspólnoty i przynależności do jednej rodziny i jednego szczepu w danej wiosce czy okolicy [...]. Poruszony działaniem łaski Bożej wrodzony zmysł wspólnotowy tych ludów ułatwia im przyjmowanie tajemnicy komunii danej w Chrystusie” (EinO, nr 7). Papież pragnie przez to stwierdzenie ukazać rodzinę przede wszystkim jako wspólnotę dialogu z Bogiem, wspólnotę wierzącą i ewangelizującą, a także wspólnotę zaangażowaną w pomoc bliźnim. Tak ścisła komunia między małżonkami, a także między rodzicami i dziećmi prowadzi do kolejnego stwierdzenia, że rodzina jest wielką siłą ewangelizacji w Kościele (EinO, nr 45).

Papież zauważa, że „wierni świeccy pełnią swą specyficzną rolę w uświęcaniu świata dla Boga i wielu z nich dochodzi do głębszego zrozumienia ich niezastąpionej roli w ewangelizacyjnej misji Kościoła. Przez świadectwo miłości w sakramencie małżeństwa [...], przez wszelkiego rodzaju działania w świecie, świeccy mogą i powinni być autentycznym zaczynem we wszystkich zakątkach społeczności Oceanii. Od tego właśnie w dużej mierze zależy powodzenie nowej ewangelizacji” (EinO, nr 19).

Następnie papież przypomina, że rodzina bierze udział w dziele stworzenia przez zrodzenie i kształtowanie potomstwa (EinO, nr 45). W tym miejscu zostaje zwrócona również uwaga na inny ważny problem, mianowicie na prawo kobiet do wolności zawierania małżeństwa (EinO, nr 45). Problem ten jest istotny, ponieważ wśród wielu ludów istniał przymus zawierania małżeństwa, wedle zasady: „Zawieraj związek małżeński lub wymrzyj” – ceną było więc przetrwanie. To sprawiało, że małżeństwo stawało się częścią sfery polityczno-prawnej życia społecznego. Często jest tak, że to rodzice wybierają przyszłego małżonka (małżonkę) dla swojego dziecka. W przypadku nieszczęśliwego małżeństwa dochodzi nieraz nawet do samobójstw, najczęściej przez powieszenie się (Doszko, 2006, s.153-156). Dlatego Jan Paweł II zwrócił uwagę w adhortacji, że rodzinie należy się szczególne wsparcie i opieka pastoralna zarówno ze strony Kościoła, jak i ze strony państwa (EinO, nr 45). To jednak nadal jest trudna kwestia, gdy przeważają ludowe czy pokoleniowe tradycje. Jedną z nich, niełatwą do przezwyciężenia, jest ciągle trwająca na niektórych obszarach poligamia, która jest poważnym powodem wykorzystywania kobiet.

Dlatego Jan Paweł II w wielu punktach przypomina o prawach kobiet. Są nimi np. prawo do wolności zawierania małżeństwa, a także prawo do szacunku w małżeństwie. Naglącym problemem jest dyskryminująca kobiety niegodziwa i często nierówna zapłata za pracę lub też nieuczciwe wykorzystywanie kobiet przy zatrudnieniu (EinO, 45). Są to kwestie praw człowieka (EinO, nr 27), na które Kościół jest wyczulony i nieustannie o nich przypomina². To właśnie dzięki takiemu podejściu podnosi się godność osoby ludzkiej (Stala, 2005, s. 155-174). Papież apeluje i przypomina, że „szacunek dla osoby ludzkiej zawiera w sobie respektowanie niepodważalnych praw, wynikających z godności osoby.

Wszystkie podstawowe prawa są uprzednie w stosunku do społeczeństwa i powinny być przez nie uznawane” (EinO, nr 27). Nieuznawanie tego prawa jest sprzeczne z duchem Ewangelii, jest wręcz destrukcyjne dla rodziny i dla całych społeczeństw. Konsekwencją tego są trudności w utrzymaniu rodziny, w wykształceniu dzieci. Prowadzi to do samobójstw m.in. wśród młodzieży. W związku z tym papież zachęca, aby powstawały związki zawodowe, które będą realną pomocą w tym względzie (EinO, nr 27).

Innym palącym problemem, na który zwraca uwagę Jan Paweł II, jest karanie kobiet za pozostawanie w domu i wychowywanie dzieci (EinO, nr 45). Dlatego synod zauważa ogromną rolę kobiet i podejmuje działania na rzecz przywracania godności kobiety i jej roli zarówno w Kościele, jak i w społeczeństwie. To właśnie praca kobiet i świętość ich życia przyczyniają się do owocnego prowadzenia nowej ewangelizacji. Kobiety nie powinny nigdy czuć się w Kościele pomijane, niedoceniane, nieszanowane. Zadaniem Kościoła w Oceanii jest stworzenie możliwości odegrania roli właściwego im posłannictwa zarówno w liturgii, modlitwie, jak i apostolacie (EinO, nr 46).

Ojcowie synodalni dostrzegają również, jako swego rodzaju wyzwanie, zachętę do podejmowania życia małżeńskiego i rodzinnego pomiędzy osobami tej samej religii. Z całą pewnością takie podejście ułatwiłoby dzielenie się wspólną wiarą z dziećmi (EinO, nr 45).

Zadaniem i celem Kościoła w Oceanii powinny być wypracowane programy duszpasterskie, wspierające rodzinę, które podlegają, jak w innych regionach, różnym wpływom i naciskom, mającym za cel rozbicie tej podstawowej komórki społecznej (EinO, nr 45). Synod chce dać rodzinom narzędzie w postaci odnowionej katechezy, która pochyli się nad problemami małżeńskimi i rodzinnymi. Papież natomiast wymienia kwestie, które powinny znaleźć się w centrum zainteresowania odpowiedzialnych za wsparcie rodzin: alkoholizm, narkotyki, hazard, rozwody (EinO, nr 45).

Innym problemem, na który zwraca uwagę Jan Paweł II, jest wpływ mediów, który z całą mocą oddziałuje na ludzi, na ich kulturę, życie moralne, a także na ich religijne zachowania. W niektórych regionach wierzący mają kontakt z Kościołem tylko przez media. Dlatego właśnie przestrzeń medialna może stać się narzędziem pomocy ludziom, a także przyczynić się do dzieła ewangelizacji. Papież zachęca, aby Kościół w Oceanii opracował plany duszpasterskie w zakresie mediów, od poziomu parafialnego po narodowy (EinO, nr 21). Namiestnik Chrystusa zauważa, że zadaniem i rolą duszpasterzy jest pomoc narzeczonym, a także małżeństwom, które są narażone na wymienione już trudne sytuacje (EinO, nr 45).

Ostatnim punktem, na który zwrócili uwagę Ojcowie Synodu to rodziny rozbite i matki wychowujące samotnie dzieci. Właśnie im należy się szczególna troska i opieka ze strony duchownych, instytucji katolickich, takich jak parafie, szkoły katolickie, a także ze strony katechistów (EinO, nr 45).

Podsumowanie

Kiedy poruszamy zagadnienia dotyczące rodziny na podstawie omówionych adhortacji, możemy mieć odczucie, że pomimo upływu lat, problemy i tematy do rozwiązania na terenach Azji i Oceanii są nadal aktualne, jak aktualne jest przesłanie głoszenia Dobrej Nowiny: „Idźcie na cały świat i głoście Ewangelię wszelkiemu stworzeniu!” (Mk 16, 15).

Dlatego św. Jan Paweł II w adhortacji Familiaris Consortio na samym początku stwierdził, że „Kościół świadomy tego, że małżeństwo i rodzina stanowią jedno z najcenniejszych dóbr ludzkości, pragnie nieść swoją naukę i zaofiarować pomoc tym, którzy znając wartości małżeństwa i rodziny, starają się pozostawać im wierni” (FC, nr 1). Zatem wszystkie wysiłki, jakie ludzie podejmują, mogą przyczynić się do poprawy życia, większej świadomości godności i świętości człowieka oraz przestrzegania podstawowych praw wolności, o które Kościół nieustannie zabiega i dopomina się, co było również widoczne w zaprezentowanych adhortacjach posynodalnych Ecclesia in Asia i Ecclesia in Oceania.

Przypisy

¹ Mgr lic. ur. w 1989 roku w Sztumie, Misjonarz Oblat Maryi Niepokalanej. W latach 2009-2016 studiował filozofię i teologię na Uniwersytecie im. A. Mickiewicza w Poznaniu. Po święceniach prezbiteratu skierowany do pracy w Delegaturze Francja-Beneluks. Duszpasterz Polonii w Wielkim Księstwie Luksemburga. W 2022 roku uzyskał licencjat z misjologii.

² Już Leon XII w encyklice Rerum novarum (1891) porusza ważne kwestie społeczne, w tym prawa człowieka. Za nim nauka społeczna i godność człowieka stają się integralną częścią nauczania Magisterium Kościoła, dlatego nauczają o niej papieże: Pius XI w encyklice Quadragesimo anno (1931), Jan XXIII w encyklice Mater et Magistra (1961), Paweł VI w encyklice Populorum progressio (1967) oraz Jan Paweł II w encyklikach Laborem exercens (1981), Sollicitudo rei socialis (1987), Centesimus annus (1991).

Skróty  

EinA - Adhortacja „Ecclesia in Asia”
EinO - Adhortacja „Ecclesia in Oceania”
FC - Adhortacja „Familiaris Consortio”
KDK - Konstytucja „Gaudium et spes”
KKK - Katechizm Kościoła Katolickiego
KL - Konstytucja „Sacrosanctum Concilium”

Bibliografia

Biblia Jerozolimska, 2006, Pallottinum, Poznań.

Cynarzewska-Wlaźlik L., 2012, Rodzina, w: Encyklopedia Katolicka, t. 17, k. 178, Lublin.

Doszko M., 2006, Małżeństwo tradycyjne u ludu Jiwaka w Papui Nowej Gwinei, w: Różański J. (red.), Ecclesia in Oceania. Wybrane problemy Kościoła w Oceanii w świetle posynodalnej adhortacji Jana Pawła II, Missio – Polonia, Warszawa.

Jan Paweł II, 1981, Adhortacja apostolska Familiaris consortio, w: Jan Paweł II, Dzieła zebrane – Adhortacje, t. III, Wydawnictwo M, Kraków, s. 69-132.

Jan Paweł II, 1999, Adhortacja apostolska Ecclesia in Asia [on-line] https://sklep.misyjne.pl/czytelnia/adhortacja-ecclesia-in-asia/ [dostęp: 15.05.2023].

Jan Paweł II, 2001, Adhortacja apostolska Ecclesia in Oceania, w: Jan Paweł II, Dzieła zebrane – Adhortacje, t. III, Wydawnictwo M, Kraków, s. 801-850.

Katechizm Kościoła Katolickiego, 2020, Pallottinum, Poznań.

Mitch C. i Sri E., 2019, Ewangelia według św. Mateusza. Katolicki Komentarz do Pisma Świętego, W drodze, Poznań.

Różański J., 2010, Kościół w drodze na Południe, „Studia Salvatoriana Polonica”, t. 4, s. 27-38.

Sobór Watykański II, 2002, Konstytucja duszpasterska o Kościele w świecie współczesnym, w: Przybył M. (red.), Sobór Watykański II. Konstytucje, dekrety, deklaracje, Pallottinum, Poznań, s. 526-606.

Soboór Watykański II, 2002, Konstytucja o liturgii świętej, w: Przybył M. (red.), Sobór Watykański II. Konstytucje, dekrety, deklaracje, Pallottinum, Poznań, s. 48-78.

Stala J., 2005, Rodzina XXI wieku w perspektywie nauczania Jana Pawła II, „Polonia Sacra”, t. 19, nr 4, 2005, s. 155-174.

Warzywoda-Kruszyńska W., 2004, Rodzina, w: Wielka Encyklopedia PWN, t. 23, PWN, Warszawa.

Wołącewicz H. (opr.), 2014, Święty pośród świętych. Wyniesieni na ołtarze przez Jana Pawła II. Nasi patroni każdego dnia, Jedność, Kielce.

Zięba M., 2010, Jestem z wami. Kompendium twórczości i nauczania Karola Wojtyły – Jana Pawła II, Wydawnictwo M, Kraków.