Autor: Zbigniew Wesołowski SVD

Wprowadzenie

Rok 2025 jest naznaczony nie tylko 150. rocznicą założenia Zgromadzenia Słowa Bożego (werbistów), ale także dziewięćdziesiątą rocznicą powstania czasopisma sinologicznego Monumenta Serica (MS) i Instytutu Monumenta Serica (IMS). Jest to z pewnością dobra okazja, aby spojrzeć na naszą przeszłość i teraźniejszość.

Pełna nazwa naszego czasopisma brzmi Monumenta Serica - Journal of Oriental Studies, a chińska: Huayi xuezhi華裔學志 (czasopismo o Chinach i krajach ościennych). 

My misjonarze werbiści od samego początku byliśmy zainteresowani apostolatem intelektualnym i akademickim. Tzw. apostolat intelektualny obejmował od początku wszystkie formy piśmiennictwa misyjno-teologicznego, biblijnego, duszpasterskiego i popularno-naukowego. Jeśli chodzi o Chiny, w listopadzie 2024 r. opublikowano następującą książkę, opracowaną przez śp. Romana Malka SVD Bibliotheca Sinica Christiana: Annotated Catalogue of the Divine Word Missionaries’ (S.V.D.) Publications in Shandong (1882-1950). Książka ta jest prawie kompletnym katalogiem publikacji wydanych i wydrukowanych przez Misjonarzy Słowa Bożego w prowincji Shandong w Chinach, podczas całego okresu ich pracy misyjnej. O. Malek pracował nad tą kompilacją przez około dwadzieścia lat i ukończył rękopis na krótko przed śmiercią w listopadzie 2019 roku.

Nie powinniśmy również zapominać o założeniu wielu instytutów naukowych werbistowskich na całym świecie i publikowaniu przez nie książek i czasopism. Obejmuje to również sinologiczne czasopismo Monumenta Serica! Dlatego dzisiaj i w tym miejscu chcemy przypomnieć i przedstawić tych misjonarzy werbistów, którzy byli zaangażowani w apostolat intelektualny w ciągu ostatnich 90 lat.

Pierwszy numer czasopisma Monumenta Serica

Krótka historia Instytutu Monumenta Serica 

Historię IMS można podzielić na cztery okresy: 1) czas w Pekinie (1935-1948), 2) czas w Japonii: Tokio i Nagoya (1949-1962), 3) czas w Los Angeles (USA: koniec 1962-1971) i 4) czas w Sankt Augustin (Niemcy: od 1972 do chwili obecnej).

1) Okres pekiński (1935-1948): Jest to okres założycielski MS i jego instytutu. Pierwsze 13 tomów MS zostało opublikowanych w tym okresie. W tym czasie Pekin był uważany za chiński i międzynarodowe centrum badań nad chińską kulturą. Katolicki Uniwersytet Fu Jen w Pekinie, który został przejęty przez misjonarzy werbistów od amerykańskich Benedyktynów misyjnach z Pensylwanii w kwietniu 1933 roku, był również uważany za ważne centrum wymiany między chińską i zachodnią kulturą w Chinach. Pekin był również w tym czasie centrum niemieckich badań sinologicznych. Franz Xaver Biallas (chiński: Bao Runsheng鮑潤生, 1878-1936) był założycielem MS. Łacińską nazwę czasopisma, Monumenta Serica, można przetłumaczyć jako „chińskie zabytki”. Współpraca między niemieckimi sinologami i chińskimi uczonymi, którzy byli współredaktorami MS , była bardzo owocna. Największym wyzwaniem dla dalszego istnienia IMS była nagła i tragiczna śmierć jego założyciela, Franza Xavera Biallasa, który zachorował na tyfus plamisty, zakrzując się w laboratorium na Uniwersytecie Fu Jen, a następnie zmarł. Seria książkowa Monumenta Serica Monograph Series (MSMS) została założona już w 1936 roku przez drugiego redaktora naczelnego MS o. Rudolfa Rahmanna. Ukazało się 13 pozycji książkowych. Zwycięstwo chińskich komunistów zmieniło całkowicie sytuację polityczną w Chinach, tak że już roku 1948 zacząła się wyprowadzka IMS do Japonii. 

2) Czas w Japonii: Tokio (1949 [właściwie 1953] - 1956) i Nagoja (1957-1962): Ten okres 14 lat był bardzo trudnym czasem. Wojna domowa w Chinach zakończyła się w 1949 r. przejęciem kontroli nad Chinami kontynentalnymi przez Komunistyczną Partię Chin i wycofaniem się Kuomintangu (Guomindang國民黨) na Tajwan. Na krótko przed tym historycznym wydarzeniem Zgromadzenie Słowa Bożego poczyniło już przygotowania, aby zabezpieczyć przyszłość IMS. Niektórzy misjonarze werbiści szukali schronienia w Japonii, która była pokonanym agresorem II wojny światowej. W 1953 roku w Tokio założono Instytut Badań Orientalnych, gdzie miało zostać opublikowane nowe wydanie Monumenta Serica. Instytut ten koncentrował się na studiach wschodnioazjatyckich, a także publikował czasopismo Folklore Studies, które zostało już założone na Uniwersytecie Fu Jen. Redakcje Monumenta Serica i Folklore Studies oraz związane z nimi biblioteki mieściły się w budynku zakupionym w tym celu od nieistniejącego już Japanese Catholic Digest, który służył jako siedziba instytutu do 1956 roku. Ponieważ Monumenta Serica nie była publikowana od 1948 roku i nie było niestety odpowiednich dokumentów redakcyjnych z Pekinu w Japonii, wszystko musiało się rozpoczynać od zera.

Tom 14 MS (1949-1955) został opublikowany w Tokio w 1955 roku. W „Nocie redakcyjnej” czytamy:

Kiedy pięć lat temu chińscy komuniści przejęli Katolicki Uniwersytet w Pekinie (Fu Jen), sinologiczny periodyk Uniwersytetu, Monumenta Serica, również musiał zaprzestać publikacji.

Jakiś czas temu Zgromadzenia Słowa Bożego (S.V.D.), które było odpowiedzialne za Katolicki Uniwersytet Fu Jen, postanowiło wznowić publikację czasopisma. Wiadomość ta została przyjęta z zadowoleniem przez wszystkich byłych współpracowników i przyjaciół Monumenta Serica.

Od tego czasu redakcja została zreorganizowana, aby sprostać nowej sytuacji, a redakcja została zaimprowizowana. Monumenta Serica jest w końcu gotowa do ponownego pojawienia się, wciąż na Dalekim Wschodzie, i ponownego służenia zadaniu wyznaczonemu jej w 1935 r. przez założyciela, o. X. Biallasa, S.V.D..

Mamy nadzieję, że jako gość w tym nowym kraju o bogatej tradycji studiów chińskich, Monumenta Serica będzie nadal cieszyć się pewnymi zaletami, które wcześniej dawało jej położenie w samym centrum kultury chińskiej, i zaoferuje je z kolei swoim współpracownikom i czytelnikom (tł. autora).

W 1956 roku IMS przeniosło się do Nagoi, gdzie Zgromdzenie Słowa Bożego założyło Uniwersytet Nanzan w 1949 roku.  Drugie wydanie tomu 15 MS zostało już opublikowane w Instytucie Badawczym S.V.D. w Nagoi.

3) Czas w Los Angeles (USA: pod koniec r. 1962-1971): Pierwszy numer tomu 22 (1963) został już „[p]ublikowany przez Instytut Monumenta Serica na Uniwersytecie Kalifornijskim w Los Angeles i jego oddział na Uniwersytecie Nanzan w Nagoi w Japonii” (“[p]ublished by the Monumenta Serica Institute at the University of California at Los Angeles and its Branch Office at Nanzan University in Nagoya, Japan”). Głównym powodem kolejnego przeniesienia IMS z Japonii do USA było zaproszenie profesora Richarda C. Rudolpha (1909-2003) – „ojca studiów chińskich na UCLA [the University of California, Los Angeles]”. Chciał on wykorzystać IMS do wsparcia rozwoju Wydziału Języków Orientalnych na UCLA, założonego w 1947 r. (przemianowanego na „Asian Languages and Cultures” w 1984 r.). Te 8-9 lat na UCLA były dla IMS poszukiwaniem własnej tożsamości pośród nowego rozwoju w dziedzinie sinologii na UCLA i innych amerykańskich uniwersytetach. W tym okresie opublikowano 8 tomów MS (tomy 22/1963-29/1970-1971) i dwie monografie (MSMS 1966 [nr XV] i 1972 [nr XVI]). 

4) Czas w Sankt Augustin (Niemcy: od 1972 do dziś): Wydaje się, że główną motywacją  dla kolejnej przeprowadzki IMS z Los Angeles (USA) do Sankt Augustin (Niemcy) była polityka edukacyjna Niemieckiej Prowincji Zgromadzenia Słowa Bożego. Chodziło o ustanowienie akademickiego i intelektualnego europejsko-niemieckiego centrum werbistów w Sankt Augustin. Jednak brak perspektyw dla rozwoju IMS na UCLA był ważnym czynnikiem w tej decyzji. W czasie kolejnej przeprowadzki IMS w Sankt Augustin istniały już Wyższa Szkoła Filozoficzno-Teologiczna (którego początki sięgają lat dwudziestych XX wieku), Instytut Misjologiczny (założony w 1961 roku) i Instytut Anthropos (założony w 1931 roku, przeniesiony do Sankt Augustin w 1962 roku).  Wraz z IMS, sinologiczny wymiar intelektualnego apostolatu Zgromadzenia Słowa Bożego pojawił się w Sankt Augustin. Od tego czasu minęły prawie 53 lata. Jest to czas stałego rozwoju IMS, wspieranego przez niestrudzone wysiłki ojca Heinricha Buscha (redaktor naczelny: 1949-1992) i ojca Romana Malka (redaktor naczelny: 1993-2012).

Założenie „Monumenta Serica Sinological Research Centre” (MSSRC: Centrum Badań Sinologicznych Monumenta Serica) jest uważane za wydarzenie, które wskazuje na historyczny związek między IMS a Katolickim Uniwersytetem Fu Jen, który został reaktywowany w roku 1961 na Tajwanie. W dniu 1 sierpnia 2002 r. Katolicki Uniwersytet Fu Jen i IMS wspólnie założyły MSSRC na Wydziale Języków Obcych i Literatury Uniwersytetu Fu Jen (od 2008 r. to centrum badawcze jest on częścią Fu Jen Academia Catholica). Współpraca z IMS pomaga Uniwersytetowi Fu Jen w osiąganiu celów, jakimi są ułatwianie wymiany kulturalnej między Chinami a Zachodem oraz promowanie dialogu i wzajemnego rozwoju chińskiej kultury i wiary chrześcijańskiej.

Misjonarze werbiści w służbie intelektualnego apostolatu w Instytucie Monumenta Serica – wybitne postacie

Dotychczas w pracy i misji IMS uczestniczyło bezpośrednio lub pośrednio 22 misjonarzy Zgromadzenia Słowa Bożego. Tutaj przedstawimy krótko 3 najważniejsze postacie:

1. Franz Xaver Biallas SVD (chin. Bao Runsheng 鮑潤生; 1878-1936): Założyciel Monumenta Serica i jego pierwszy redaktor: t. 1 (1935-1936) numery 1 i 2. Drugi numer został opublikowany z nazwiskiem Biallas jako redaktor naczelny, ale jego autorem był o. Hermanna Köster. 28 maja 1936 r. Biallas zmarł przedwcześnie w wieku zaledwie 58 lat po zarażeniu się tyfusem w uniwersyteckim laboratorium mikrobiologicznym.

Ojciec Franz Xaver Biallas założyciel czasopisma Monumenta Serica. To akademickie czasopismo, założone na Katolickim Uniwersytecie Fu Jen w Pekinie w 1935 roku, można uznać za sinologiczną spuściznę pierwszego akademickiego sinologa wśród misjonarzy werbistów

2. Heinrich Busch SVD (chiń. Bu Enli 卜恩禮, 1912-2002): Redaktor / Redaktor Naczelny Monumenta Serica, od t. 14 (1949-1955) do t. 41 (1992); oficjalna nominacja na redaktora naczelnego i dyrektora instytutu faktycznie dopiero w 1954 r.). Jedynym członkiem IMS, który był we wszystkich historycznych miejscach IMS (Beijing, Tokio, Nagoya, Los Angeles i St. Augustin) to o. Heinrich Busch. On był spiritus movens i redaktorem naczelnym w IMS przez prawie 40 lat.

O. Heinrich Busch w dojrzałym wieku

3. Roman Malek SVD (chiński: Ma Leikai 馬雷凱 1951-2019): Od 1976 w St. Augustin studiujący sinologię na Uniwersytecie w Bonn dla IMS, którą ukończył w roku 1984. Od 1985 r. współredaktor Monumenta Serica (od tomu 36 [1984-1985]) i redaktor serii ksióżkowej MSMS (seria księzkowa zielonego koloru). W latach 1992-2011 dyrektor Instytutu Monumenta Serica i redaktor naczelny Monumenta Serica. W 2004 r. rozpoczął drugą serię książkową zatytułowaną „Collectanea Serica” (seria książkowa żółtego koloru)

O. Roman Malek na 8th European China Colloquium (VIII Europejskie Kolokwium Chińskie) we Freising (Bawaria, Niemcy), wrzesień 2010.

Jeśli chodzi o osiągnięcia i rezultaty w pracy, to o. Roman Malek zajmuje pierwsze miejsce. Przez prawie 20 lat był dyrektorem IMS (199 i pod jego egidą wydano dwadzieścia tomów Monumenta Serica roku, od t. 40 (1992) do t. 59 (2011) oraz ponad siedemdziesiąt tytułów zostało opublikowanych w dwóch seriach książkowych. Pierwsza seria to MSMS, założona już w 1936 w Pekinie. W 2004 roku założył o. Malek drugą serię książkowa zatytułowaną „Collectanea Serica”. Lista książek, artykułów, wykładów i wszystkich innych działalności o. Malka zawartych w pamiątkowej publikacji obejmuje prawie 1000 pozycji na 65 stronach. To naprawdę imponujące i budzące respekt! Jednak ogromny zapał do pracy o. Malka był również mieczem obosiecznym. Z jednej strony ciągłe obciążenie pracą i nieustanne przepracowanie wystawiały na próbę jego silny charakter. Z drugiej strony miał coraz mniej czasu na inne rzeczy w życiu.

Udar mózgu, którego o. Malek doznał 11 kwietnia 2011 r., był dla niego swego rodzaju zejściem do czyśćca. Prawostronny paraliż i inne ograniczenia związane z udarem były dla niego codziennie nowym wyzwaniem. Orzeł, który przez wiele lat wzbijał się w przestworza, nagle został zamknięty w klatce własnego ciała przez chorobę. Był jednak człowiekiem, który nie mógł żyć bez robienia czegoś kreatywnego, więc z godną podziwu wytrwałością kontynuował pracę nad swoimi licznymi projektami w Instytucie Monumenta Serica we współpracy z zespołem redakcyjnym przez kolejne siedem lat. Kiedy w Sankt Augustin nie mógł już liczyć na odpowiednią opiekę, wybrał Dom Misyjny Polskiej Prowincji Zgromadzenia Słowa Bożego w Górnej Grupie jako miejsce kontynuowania swojego życia i pracy. Po 18-miesięcznym pobycie zmarł nagle i niespodziewanie 29 listopada po krótkiej chorobie. 2 grudnia 2019 r. o. Malek został pochowany na cmentarzu Polskiej Prowincji Misjonarzy Werbistów w Górnej Grupie.

O. Malek zostanie zapamiętany przez sinologiczny i kościelny świat akademicki za swój przełomowy projekt książkowy The Chinese Face of Jesus Christ (t. 1, 2, 3ab, 4ab: 2002-2020). Ten długoterminowy projekt książkowy był kulminacją redakcyjnego zaangażowania o. Malka w historię chrześcijaństwa w Chinach. 

Podsumowanie

W sumie 41 różne osoby ze świata sinologicznego, począwszy od Chin, poprzez Japonię, Stany Zjednoczone aż po Niemcy, pełniły rolę współredaktorów /„redaktorów stowarzyszonych” („associate editors” do 1992 r.) lub „doradców” („advisors” od 1993 r.) w IMS. Do tego dochodzą jeszcze członkowie Zgromadzenia Słowa Bożego – 22 osób.  Począwszy od tomu 43 (1995) są oni nazywani „członkami Instytutu Monumenta Serica”. To wszystko świadczy o międzynarodowym charakterze Instytutu Monumenta Serica i jego przyczynku do rozwoju sinologii nie tylko na Zachodzie!

Pierwszą różnicą między nimi jest bezpośrednie lub pośrednie zaangażowanie w pracę w IMS. Czas i lokalizacja IMS były równie istotnymi czynnikami w bezpośrednim zaangażowaniu w IMS. Podczas ożywienia naszego czasopisma MS od t. XIV (1949-1955, Tokio) „redaktorem” (editors) “ i wszystkimi „współredaktorami” (associate editors) byli wyłącznie misjonarze werbiści. 

Młodsi werbiści, którzy związali swoje życie misyjne z IMS, powinni być uhonorowani w setną rocznicę założenia IMS, która będzie miała miejsce w 2035 roku. Ponadto jeden z dwóch studentów werbistów w IMS br. Gregor Weimar (ur. 1984), doktorant w Mandjurystyki w Szkole Studiów Orientalnych i Afrykańskich, Uniwersytet Londyński (SOAS), który 14 grudnia 2024 złożył swój doktorat i od początku roku 2025 już pracuje w IMS. Drugim studentem IMS jest Ouwakpare Victorin Oussoi z Beninu (ur. 1983), który od 4 marca 2022 roku przebywa na Tajwanie na studiach doktoranckich. W tej sytuacji mamy wielką nadzieję, że sinologiczny apostolat intelektualny IMS będzie dalej prowadzony, tak że będziemy mogli jeszcze obchodzić 100-lecie powstania czasopisma sinologicznego MS i jego instytutu.