Zwykle patrzymy na Kościół misyjny przez pryzmat europejski czy polski. Szerszy kontekst dają nam spotkania z misjonarzami albo kontakt z literaturą misyjną.
Możliwość usystematyzowanego i pogłębionego spojrzenia na misje w Amazonii mieliśmy także na UKSW, na katedrze misyjnej założonej przez naszego pioniera w tej dziedzinie, śp. o. Feliksa Zapłatę SVD. To właśnie tam 18 listopada odbyło się sympozjum misyjne zatytułowane „Kościół w Amazonii okresu synodalnego”, zorganizowane przez Katedrę Misjologii UKSW oraz Instytut Papieża Jana Pawła II w Warszawie i Stowarzyszenie Misjologów Polskich. Misjonarze i badacze, pochylali się nad recepcją posynodalnej adhortacji papieża Franciszka Querida Amazonia.
Spiritus movens tego wydarzenia był o. dr hab. Tomasz Szyszka SVD, adiunkt katedry misjologii UKSW, który nie tylko przygotował i kierował organizacyjnie całym sympozjum, ale wprowadził wszystkich w to wydarzenie. Był to, jak przystało na Amazonię, dynamiczny, treściwy i kolorowy wykład zatytułowany „Przeszłość i przyszłość Kościoła w Amazonii”. Ukazał w nim m.in. początki posługi misyjnej Kościoła w Amazonii. Zwrócił uwagę na wielość zakonów, które tam posługiwały od XVI w., na instrumenty katechetyczne ich pracy m.in. zainkulturowany katechizm Achuar. Następnie wprowadził uczestników w to, co dziś jest rzeczywistością tamtejszych kościołów lokalnych. Są to: inkulturacja, nowa tożsamość, formacja teologicznopastoralna świeckich i współpraca z nimi na różnych płaszczyznach.
Na koniec swego wykładu o. Szyszka wysunął trzy możliwe perspektywy dla Kościoła w Amazonii: dalsza urbanizacja powodująca możliwą utratę zmysłu religijnego, postępująca pentekostalizacja, wzmożone aktywności sekt i indygenizacji, kiedy ludność lokalna, będzie oddzielała się od tzw. „kościoła opresorów”, odnowa Kościoła Amazonii wg klucza duszpasterskiego, co wymaga większego wysiłku i kreatywności.
Prelegenci i uczestnicy sympozjum. W środku o. dr hab. Tomasz Szyszka SVD. Kadr z relacji online realizowanej przez www.misyjne.pl
Aktywnie zaangażowanym w to sympozjum był również prof. KUL, o. Andrzej Pietrzak SVD, który online zaprezentował zagadnienie „Metoda teologiczna Latynoamerykańska w pracach synodu Amazońskiego”. Wskazał, że Latynosi w teologii wychodzą od rzeczywistości i doświadczenia, aby oceniać, wyciągać wnioski i stawiać diagnozy na przyszłość. Europejczycy przeciwnie, zajmują się teorią i prowadzą na ten temat dysputy teologiczne, próbując rzeczywistość podciągnąć do projektowanych wcześniej idei. Teologia latynoamerykańska nie powstaje tylko przy biurku, jak to bywa często w Europie, ale w konfrontacji i przy współpracy z rzeczywistością, która dotyka życia ludzi.
Ciekawym jest, podkreślił prelegent, iż większość obserwatorów i komentatorów synodu, nie zauważyło, że papież Franciszek skrytykował uczestników synodu o Amazonii za to, że nie było w nim elementu rozeznawania, tak ważnego w duchowości ignacjańskiej i pracy teologicznej.
Kolejnym werbistą przedstawiającym uczestnikom swoje naukowe przemyślenia był, łączący się również online, a pochodzący z Niemiec i pracujący obecnie w werbistowskiej Regii Amazońskiej, o. dr Karl Heinz Arenz SVD. Przedstawił on wachlarz prac naukowo-badawczych instytutów kościelnych w Amazonii z ostatniego czasu.
W poobiedniej części sympozjum ks. prof. Piotr Piasecki OMI (UAM) w swoim wykładzie „Wyzwania i perturbacje w pełnym zrozumieniu adhortacji Querida Amazonia” rozprawił się m.in. z często niezrozumiałym i kwestionowanym przez wielu wprowadzeniem na synod symbolu Pachamamy. Stwierdził, że Figura Pachamamy w Amazonii przyjęła przez wielu tamtejszych autochtonów konotację zainkulturowanego symbolu Matki Bożej Amazonii, wskazując na rolę i wagę płodności oraz kobiecości w ich życiu. Porównał to wprowadzenie do symbolu choinki, która była przecież pogańskim symbolem, jaki chrześcijaństwo w Europie zaakomodowało i przyjęło w Kościele. Zapomnieliśmy, że m.in. Egipcjanie, Rzymianie, Celtowie przyozdabiali swoje domy i świątynie zielonymi liśćmi i drzewami na znak triumfu życia nad śmiercią. Dziś nie wyobrażamy sobie świąt Bożego Narodzenia bez tego symbolu w naszych domach i świątyniach! Choć jeszcze w XVI wieku bywał on krytykowany przez kaznodziejów chrześcijańskich jako wprowadzenie pogańskiego zwyczaju.
Katechizm obrazkowy Indian Achuar z Peru. Kadr z relacji online realizowanej przez www.misyjne.pl
Wśród różnorodnych tematów warto wyróżnić wystąpienie online biskupa Stanisława Dowlasiewicza OFMConv, z Amazonii Boliwijskiej, który przypomniał podziękowania Indian za wsparcie, które mają od Kościoła. Jest ono tym bardziej istotne, wobec braku takiego wsparcia ze strony ich rządów (Amazonia swoim obszarem obejmuje 10 państw). Nieustannie ponawiają oni wołania o pomoc i obronę przed: siłą zniszczenia bezwzględnych, nastawionych tylko na wielkie zyski koncernów; handlarzami drewnem; poszukiwaczami złota; wyniszczaniem przyrody oraz wielkimi mafiami narkotycznymi.
Ciekawymi prezentacjami były również: „Sytuacja polityczno-społeczna we współczesnej Amazonii” w przedstawieniu pani dr Alicji Fijałkowskiej (OSP-UW). Wskazała ona m.in. na wielkie oburzenie Brazylijczyków wobec słów Al Gore ’a (kandydat na prezydenta USA, protagonista ochrony klimatu), że Amazonia nie należy do Brazylijczyków, ale do całego świata; oraz próba zobrazowania architektury i sztuki sakralnej w Amazonii pani mgr Marzeny Drzewińskiej (UKSW). Interesujące było także wystąpienie „Amazonia zamknięta w kadrze filmowym” pani mgr Agnieszki Klimek (UKSW), która potwierdziła, że mimo wielości i różnorodności tematyki filmowej o Amazonii ciągle dominuje temat egzotyki amazońskiej.
Mimo pandemii, sympozjum cieszyło się sporym zainteresowaniem. Oprócz werbistów-prelegentów uczestniczyli w nim jeszcze inni współbracia. Online: ojcowie Jan Stefanów, Eryk Hounake, Adam Michałek i na żywo Mirosław Piątkowski. Warto zaznaczyć, że wszyscy są członkami Stowarzyszenia Misjologów Polskich, którego prezesem obecnie jest o. Tomasz Szyszka, a sekretarzem o. Adam Michałek.
Wielu polskich werbistów pracowało w Amazonii. Obecnie pracuje tam jedynie o. Artur Kałdowski SVD. Do niedawna posługiwał tam także o. Tomasz Gwiazda SVD, który został przeniesiony do São Paulo, gdzie pracuje w werbistowskim studio Verbo Filmes. Dlatego też Verbo Filmes był jednym z patronów medialnych sympozjum.
W końcowej części sympozjum zostało do prelegentów skierowane pytanie o przyczyny różnic w doświadczeniach synodalności i współpracy ze świeckim w Kościele w Ameryce Łacińskiej i Europie, a w szczególności w Niemczech (w spotkaniu online uczestniczyła prof. Anna Meiser, socjolog i antropolog kultury z Uniwersytetu we Freiburgu). Pytanie to stało się pomostem do zaproszenia na następne sympozjum przygotowywane 16 grudnia 2021 roku przez Katedrę Misjologii UKSW w Warszawie pt. „Doświadczenia drogi synodalnej na obszarach misyjnych”.
Warto także przypomnieć, że można poszerzać swoje horyzonty misyjne dzięki Katedrze Misjologii UKSW, która wraz ze Stowarzyszeniem Misjologów Polskich od 20 lat regularnie prowadzi Warszawskie Spotkania Misjologiczne. Co miesiąc można w nich uczestniczyć online pod adresem https://www.misjologia.pl/warszawskie-spotkania-misjologiczne/.
Mirosław Piątkowski SVD
Katechizm obrazkowy Indian Achuar z Peru prezentowany w pomieszczeniach UKSW. Kadr z relacji online realizowanej przez www.misyjne.pl